MİLLİ FOLKLOR 60. Sayı (Pdf)

Millî Folklor, 2003, Y›l 15, Say› 60
sa kurallara uymak zorundad›r.Kurallar›n
zay›flara uyguland›¤›, güçlülerin kurallar›
ezip geçti¤i bir toplumsal yap›
yoktur hikayelerin olufltu¤u dönemde,
her fley, bütün kurallar tazedir, kokuflma
bozulma yoktur. “ Hanum bu gün Bay›nd›r
Handan buyruk flöyledür kim o¤l›
k›z› olmayan› Tanr› Taala karngayuptur
biz dahi kargaruz dimifltir didiler. “ (s.
79)Makbet de ihtiras da ölüm getirir, sadakat
ta. Biri kötülü¤ü tercih eder en yak›n›n›
öldürür, biri kötülü¤ü tercih etti¤i
için en yak›n›n› öldürür.
Dirse Han hikayesinde tek gerilimle
sonuca ba¤lanan küçük hikayelerin
yap›s›ndan daha zengin bir gerilim a¤›
vard›r. Tek gerilimli hikayeler bir üçgenin
iki eflkenar›n›n kesiflti¤i noktada gerilimi
t›rmand›r›rlar, üst noktada gerilim
afla¤› inmeye,tansiyon düflmeye vaka
bafllad›¤› üçgenin taban›na geri döner.
Dirse Han hikayesinde tansiyon t›rman›r
hafif düfler yeniden t›rman›r Nerede
ise dört defa gerilim düfler yükselir,
o ça¤da böyle bir gerilim düzeni modern
ça¤›n tek gerilimli küçük hikayelerine
büyük fark atar.
Birinci gerilim,Dirse Han’›n kara
ota¤a oturtulmas› “Bay›nd›r Han benüm
ne eksüklü¤üm gördi, k›l›cumdan m›
gördü, suframdan m› gördü, benden alçak
kiflileri a¤ ota¤a k›z›l ota¤a kondurd›,
benüm suçum ne oldu k›m kara ota¤a
kondurdu”(s.79)
‹kinci gerilim,o¤lu k›z› olmayan
Dirse Han’›n neden olmad›¤› konusunu
efli ile çözmeye çal›flmas› “ Senden midür,
benden midür, Tanr› Ta’âla bize bir
batman o¤ul virmez nedendür”(s.80)
Üçüncü gerilim, o¤lunun arkadafllar›
taraf›ndan k›skan›l›p, o¤ul ile baban›n
aras›n›n aç›lmas› ve baban›n o¤lunu öldürmeye
karar vermesi ve uygulamas›
“Dirse Han aydur: varun getürün öldüreyim,
böyle o¤ul mana gerekmez didi.”(s.
84)
Dördüncü gerilim,o¤ulun toparlan›p
babay› k›rk kötü adam›n elinden
kurtarmas› .”Hanum o¤ul kalkuban› yeründen
örü turg›l, k›rk yigidün boyuna
alg›l, baban› ol k›rk namerdden kurtarg›l”(s.
91)
Hikaye ve romanda tesadüflere
ba¤l› olmayan, vakan›n do¤al ak›fl›ndan
kaynaklanan gerilimler, hikayeyi canl›
ve hareketli yapar, bu hem tiplerin, hem
de olaylar›n canl›l›¤›n› haz›rlar. Hikaye
bu gerilim unsurlar› yüzünden, insan›n
zihninde has›l olan ne olacak sorusunu
sürekli gündemde tutar. Merak unsuru
bir fiktif yap›n›n bütün sath›na yay›l›rsa
hikayeye olan ilgiyi art›r›r. Ne olaca¤›n›n
okuyucu taraf›ndan erken kestirildi-
¤i yap›lar, kolay ve sanats›z, aceleci yap›lard›r.
Dirse Han hikayesi bu yönden
de baflar›l› bir hikayedir.
Dede Korkut anlat›mda olay›n can
al›c› ayr›nt›lar›nda mesafeyi s›f›rlar,
okuyucu sürekli bir flimdiki zaman ile
yüz yüze kal›r. Hikayenin ilk cümlesindeki
zaman anlat›c›n›n nerede oldu¤unu
gösterir, iç içe bir rivayet anlat›m›d›r “
Bir gün Kam Gano¤lu Han Bay›nd›r yirinden
turm›fl idi. “(s.77)Dirse Han’›n
han›m› ile konuflmas›nda mesafe s›f›rlanm›fl
yazar, sürekli bir hal ile okuyucuyu
karfl› karfl›ya getirip aradan çekilmifltir.
“Beri gelgil baflum baht› ivüm taht›
‹vden ç›kup yor›yanda selvi boylum
Topu¤unda sarmaflanda kara saçlum
Kur›lu yaya benzer çatma kafllum (s. 79)
Mesela flu anlat›mda Dede Korkut
bir davet sahnesini gözlemci s›fat› ile
seyreder “ Bay›nd›r Hanun yi¤itleri Dirse
Han› karflulad›lar. Getürüp kara ota-
¤a kondurd›lar. Kara kiçe alt›na döflediler.
Kara koyun yahn›s›ndan önüne getürdiler
“(s. 78) Baz› anlat›mlarda ise
Dede Korkut d›fl›nda ikinci bir anlat›c›
görülür. “Ça¤›rd›lar Dedem Korkut gelür
old›. O¤lan› al›p babas›na vard›. Dede
Korkut o¤lanun babas›na soylam›fl,
görelüm hanum ne soylam›fl”(s. 82)Dede
Korkut halk›n içinde dolaflan ve onlar›n
52 http://www.millifolklor.com