MİLLİ FOLKLOR 60. Sayı (Pdf)

fiairin üslûbu, edebî kiflili¤i veya fliiri
de¤erlendirilirken ayn› anda birden
fazla s›fat kullan›labilir. Fuzûlî’nin yukar›da
örnek olarak verdi¤imiz tarih
manzumesi için, hem selîs hem de âbdâr
denilir. Tezkirelerin pek ço¤u, orta ya da
süslü nesir dedi¤imiz secili nesre örnek
teflkil etti¤inden, bu kelimelerin de¤iflmesinde
secinin pay› da vard›r. Secili
ifadeleri tercih eden tezkire yazar›, kelime
hazinesinin zenginli¤ini, sanatl› ifadedeki
baflar›s›n› göstermeye de çal›flm›flt›r.
Bu makalenin amac› Divan fliirinde
âhenkten yola ç›karak, tezkirelerde fliirin
âhenkli oldu¤unu belirten s›fatlar›
tespit etmek ve yazar›n bu fliiri niçin
âhenkli dedi¤ini ortaya koymakt›. Bu
noktadan hareketle nihaî hedefimiz bu
s›fatlar›n terim olup olmad›klar›n› belirlemekti.
Ancak, ele al›nan 6 tezkirede
yazarlar›n ayn› fliir için ayn› s›fatta
hem-fikir olduklar› görülmez. Tezkirecilerin
ikisi ayn› fliir için ayn› s›fat› kullan›rlar.
Tam ve kesin bir hüküm vermek,
henüz çok erken ama flu anki kanaatimiz,
selîs ve selâset’in terim olmad›¤› yolundad›r.
Çünkü, nefîs ya da hûb denilen
bir fliirle ad› geçen s›fatlarla tavsif edilen
bir fliir karfl›laflt›r›ld›¤›nda gerek flekil,
gerekse anlam aç›s›ndan kesin bir ayr›l›k
görülmemektedir. Yine, yukar›da geçen
Bidârî’nin bir beyti için Âfl›k Çelebi’nin
selîs, Âlî’nin meflhûr demesi; Ahdî’nin
selîs-i zîbâ dedi¤i beyitler için
Âlî’nin güzîde s›fat›n› uygun bulmas› selîs
için ay›rt edici verilerin olmad›¤›na
delildir. Âbdâr’›n selîs ve selâsetten biraz
farkl› olarak âhenkli fliir yan›nda,
orijinal bir söyleyifl için de kullan›ld›¤›n›,
dolay›s›yla ve bu haliyle terimleflmeye
yak›nlaflt›¤› söylenebilir.
Bafllang›çta söz tekrarlar›na ve sanatlar›na
daha fazla yer vererek fliirde
âhengi sa¤layan Divan flairlerinin daha
sonraki dönemlerde ses tekrarlar›na itibar
ettikleri görülür. fieyhî, Ahmed Pafla
ve Necatî’nin söz tekrarlar›na ve sanat-
lar›na düflkünlükleri Bakî ve Nef’î’de yerini
ses tekrarlar›na ve ritmik unsurlar›n
baflar›l› bir biçimde kullan›m›na b›rak›r.
Bu noktadan hareketle acaba tezkire
yazarlar› (bir manada o devrin edebiyat
elefltirmenleri) bu hususa dikkat
ettiler mi? sorusuna da tezkirelerdeki
âhenkli denilen fliirler kronolojik s›rayla
incelenirse, cevap bulunabilir düflüncesindeyiz.
Ayr›ca, çal›flmam›z›n bafl›nda
sözünü etti¤imiz di¤er s›fatlar›n da terim
olup olmad›klar›n› belirleyebilmek
için tezkirelerin fifllenmesi ve fliirlerin
tek tek karfl›laflt›r›lmas› gibi bir çal›flman›n
zorunlulu¤u âflikârd›r.
Kaynaklar
‹sen, Mustafa, Künhü’l-ahbâr’›n Tezkire K›sm›, Atatürk
Kültür Merkezi Yay., Ankara
Kaplan, Mehmet, Türk Edebiyat› Üzerine Araflt›rmalar,
‹stanbul.
K›l›ç, Filiz, Meflâèirü’fl-fiu‘arâ, ‹nceleme-Tenkitli
Metin, Yay›nlanmam›fl Doktora Tezi, Gazi
Ünv., Sosyal Bilimler Ens., Ankara.
Macit, Muhsin, Divan fiiirinde Âhenk Unsurlar›,
Akça¤ Yay., Ankara.
Sehî Beg, Heflt Behiflt, ‹nceleme-Metin-Varyantlar-
Dizin, Haz.: Haluk ‹pekten, Günay Kut, Mustafa
‹sen, (Teksir).
Solmaz, Süleyman, Gülflen-i fiu‘arâ, ‹nceleme-Tenkitli
Metin, Yay›nlanmam›fl Doktora Tezi, Gazi
Ünv. Sosyal Bilimler Ens. Ankara.
Tolasa, Harun, Divan fiairlerinin Kendi fiiirleri Üzerine
Düflünce ve De¤erlendirmeleri, Ege Ünv.,
T.D.ve Ed. Araflt›rma Dergisi I, ‹zmir.
Tolasa, Harun, Sehî, Latifî, Âfl›k Çelebi Tezkirelerine
Göre 16.yy.da Edebiyat Araflt›rma ve Elefltirisi
I, Ege Ünv. Yay., ‹zmir.
NOTLAR
Millî Folklor, 2003, Y›l 15, Say› 60
1 Bu s›fatlar ayr› bir çal›flmada de¤erlendirilecektir.
Ancak, bir fikir vermesi aç›s›ndan bir kaç› zikredildi:
aèlâ, ârifâne, bikr, bî-bedel, dervîflâne,
dil-kefl, dil-pezîr, garrâ, hayâl-âmîz, hâs, levendâne,
mestâne, pür-nikât, rasîh, flütür-gürbe, zarîf,
zevk-bahfl vb.
http://www.millifolklor.com 115