MİLLİ FOLKLOR 60. Sayı (Pdf)

naklanan kendine özgü bir anlam tafl›d›klar›
da muhakkakt›r. Ancak tezkireler
birer bilgi veya nazariyat kitab› olmad›¤›
için, bu konularda tezkirecilerce
yap›lm›fl bir tan›mlama veya ayd›nlat›c›
aç›klamalara rastlanmaz. Tezkirelerde
bu konularda rastlanabilecek bilgi veya
aç›klama, ancak, kullan›fl yeri, sebebi,
vesilesi ve özellikle belirli fliir parçalar›n›n
somut elefltirisi dolay›s›yla belirecek
bir tak›m ipuçlar›ndan ibaret kalmaktad›r
(Tolasa 1983: 364).
Bu makalede, XVI.yy.da Anadolu
sahas›nda yaz›lm›fl Heflt Behiflt (Sehî
Bey, y.1538); Tezkire-i fiuèarâ (Latifî,
y.1546); Meflâèirü’fl-fluèarâ (Âfl›k Çelebi,
y.1568); Gülflen-i fiuèarâ (Ahdî, y.1593);
Tezkire-i fiuèarâ (Beyânî y.1597); Künhü’l-Ahbâr
( Gelibolulu Âlî, y.1598)’›n
tezkire k›sm› üzerinde duruldu ve söz
konusu eserlerdeki fliirin âhengini gösteren
s›fatlar de¤erlendirmeye tabi tutuldu.
Bu çal›flma, henüz bafllang›ç safhas›nda
oldu¤u için dar bir alanla s›n›rland›r›ld›.
Daha sonra, bütün tezkireler ele
al›narak karfl›laflt›rmal› bir de¤erlendirme
yap›lacak ve bu s›fatlar›n -en az›ndan
bir k›sm›n›n- terim olup olmad›klar›
belirlenmeye çal›fl›lacakt›r.
Sehî, Latifî, Âfl›k Çelebi, Ahdî, Beyânî
ve Gelibolulu Âlî’nin Tezkirelerinde
fliir de¤erlendirmelerinde kullan›lan 295
adet kelime veya kelime grubu tespit
edildi. Ayn› manaya geldi¤i düflünülen
s›fatlar bir grupta topland› 1 . Bu say› di-
¤er tezkireler tarand›¤›nda daha da artabilir.
Bu kelimelerin/s›fatlar›n hepsi
olumlu ifadeler de¤ildir. Ancak, olumsuz
olanlar yani fliiri kötüler mahiyetteki
ifadeler çok azd›r.
Tezkire yazarlar› söz konusu s›fatlar›
daha çok flairin edebî kiflili¤ini ya da
fliir gücünü belirtirken kullan›rlar. fiiir
örneklerinden hemen önce fliiri tavsif
edecek flekilde yaz›lm›fl s›fatlar daha azd›r.
Bu sebeple örneklerle pekifltirerek
bir de¤erlendirme yapabilmek güçleflir.
Millî Folklor, 2003, Y›l 15, Say› 60
XVI. as›r tezkirelerinde âhengi belirten
s›fatlara geçmeden önce Divan fliirinde
âhenk üzerinde k›saca dural›m:
fiiir, dilin en üst seviyede kullan›ld›¤› bir
ifade biçimidir. Malzemesi dil olan flair,
hislerini ve düflüncelerini en güzel biçimde
ifade edebilmek için dilin bütün
imkânlar›n› sonuna kadar yoklamak ve
kullanmak zorundad›r.
Bilindi¤i üzere Divan fliirinde hatta
süslü nesirde “hakim olan, söylenilen
fley de¤il, söyleyifl tarz›d›r”. Bu edebiyatta,
sanatkâr bir ölçüde imkânlar› haz›r
bulur, bu haz›r malzeme üzerinde yo-
¤unlafl›r ve eserine üslûbunun damgas›n›
vurabildi¤i nispette flair olurdu. fiüphesiz
bu zor bir ifltir. Çünkü, “bir yazar›n
özelli¤ini ele ald›¤› konudan çok, onu ele
al›fl, iflleyifl ve ifade edifl tarz› tayin eder.
Her devrin ortak bir dili oldu¤u gibi, ortak
bir üslûbu da vard›r. Divan flairlerinin
dil ve üslûbu birbirine benzer. Buna
devir üslûbu diyoruz”(Kaplan 1987:433)
Klâsik Edebiyat konusunda pek çok
olumsuz elefltiri yap›lmas›na ra¤men,
onun gerek fliirinde, gerekse nesrindeki
ses unsurlar› yani âhengi konusunda
her zaman olumlu görüfller ileri sürülmüfltür.
Divan flairleri (hatta yazarlar›)
kelimelerin ses de¤erlerinden azamî ölçüde
faydalanm›fllard›r.
Peki âhenk/âheng nedir? Âhengi
sa¤layan unsurlar nelerdir? Âhenk, bir
bütünü teflkil eden parçalar›n veya unsurlar›n
estetik ölçüler içinde birbiriyle
uyuflmas› anlam›na gelen, çeflitli ilim ve
sanat dallar›nda kullan›lan terimdir.
Edebiyat terminolojisinde âhenk, üslûbun
bir niteli¤i olarak fliir ve nesirde kelime
ve cümlelerin, âdetâ bir musikî tesiri
yapacak flekilde ardarda getirilmesiyle
sa¤lanan uyumdur (Macit 1996:15).
Âhengi oluflturan unsurlar söz tekrarlar›
(birli söz tekrarlar›ndan-beflli söz
tekrarlar›na kadar); ses tekrarlar› (paralelizm,armoni);
ritim (vezin, kafiye ve redif)dir.
Ayr›ca, rahat ve do¤al söyleyifl
tarz› da âhengi sa¤layan, dolay›s›yla fli-
http://www.millifolklor.com 111