You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
lumdaki yeri ve önemi de büyük bir rol<br />
oynam›flt›r. Çünkü eski Türkler’de ordu<br />
ile millet, ayn› idi ve her ikisinin temelini<br />
de”aile” oluflturmaktayd› (Ögel,<br />
s:239).<br />
Ancak milletlerin herhangi bir sebeple<br />
bir arada bulunduklar› kültür daireleri,<br />
onlar›n geçmiflten bugüne getirdikleri<br />
gelenek, görenek ve inançlar›yla<br />
bunlar›n yerine getirilmesinde baflvurulan<br />
pratiklerin az ya da çok de¤iflmesine,<br />
baz› unsurlar›n ilâve edilmesine ya da<br />
yenilerinin ortaya ç›kmas›na sebep olmufl,<br />
dü¤ün s›ras›nda görülen aflamalar›n<br />
da bu de¤iflim ve geliflmeden nasibini<br />
almas›na yol açm›flt›r. ‹flte, yaz›m›z›n<br />
konusunu teflkil eden, Orta Asya Türk<br />
Boylar›yla Anadolu ve Trakya’n›n baz›<br />
bölgelerinde karfl›m›za ç›kan ve gerde-<br />
¤in ertesi günü tertip edilen “duvak” töreni<br />
de, bu tür bir uygulamad›r. “Genel<br />
olarak gelinlerin bafllar›n› ve yüzlerini<br />
kapayan örtü” ve “çömlek a¤›zlar›n› kapayan<br />
kapak” olarak bilinen bu kelime<br />
Kazaklarda “tumak” (k›fl bafll›¤›), Bulgarlarda<br />
“devak”, S›rplarda “dùvak”, Özbeklerde<br />
“tuvok” (kapak), K›rg›zlarda<br />
“tubak” (kapak), Uygurlarda “tuvak”<br />
(kapak) anlamlar›n› tafl›r. Türkçe’de ise<br />
“tuvak”>”duvak” fleklinde de¤iflmifltir.<br />
(Eren I,) Räsänen ise bu kelimenin “duvak”<br />
oldu¤unu ve “yüz örtüsü” anlam›na<br />
geldi¤ini söyler. (Räsänen) Söz konusu<br />
terimin “tu¤ + ak” kelimelerinden meydana<br />
geldi¤ini, “küçük tu¤” anlam›nda<br />
oldu¤unu ifade eden Hasan Eren’in yan›s›ra<br />
(Eren II).Tietze”duvak”›n “gelin<br />
alay›nda gelinin yüzünü bürüyen örtü”<br />
olup, Türk dillerinde “tubak” veya “tumak”<br />
fleklinde, “kürk”, “kalpak” anlamlar›nda<br />
yaflad›¤›n› aç›klar (Tietze). Tarama<br />
sözlü¤üne göre bu kelime “tuvak”<br />
(Peçe)t›r ve Farsça’da “rûy-pûfl” (yüz örtüsü),<br />
Arapça’da “Burka” “h›dr” (perde)<br />
Millî Folklor, 2003, Y›l 15, Say› 60<br />
olarak biinmektedir (Tarama Sözlü¤ü,<br />
S.3864).<br />
De¤iflik yörelere göre ayr› adlar<br />
alan “duvak” teriminin söyleyiflindeki bu<br />
çeflitlilik, törene ad›n› veren “gelin bafl›”n›n<br />
yap›l›fl›nda da görülmektedir. Nitekim<br />
bugün Türk dü¤ünlerinde gerde-<br />
¤in ertesi sabahtan itibaren bafllayan ve<br />
dü¤ünün en son aflamas›n› teflkil eden<br />
“duvak”› ifade eden gelin bafl›, iki flekilde<br />
karfl›m›za ç›kmaktad›r:<br />
1.Bafl ba¤lama,<br />
2.Duvak (Bu konuda daha genifl bilgi<br />
için bkz.: Ruhi Kara, Erzincan Dü¤ünlerinde<br />
Gelin-Güvey Motifi (K›na Gecesi<br />
ve Gelin Bafl› Ba¤lama Töreni), III. Milletleraras›<br />
Türk Halk Edebiyat› ve Folklorü<br />
Kongresi Bildirileri, 1995, Konya.)<br />
fiekli ve söyleyifli ne olursa olsun,<br />
dü¤ünün son uygulamalar›ndan biri<br />
olan bu gelenek çiftlerin kar›-koca olmas›,<br />
gelinin bâkireli¤ini ispat etmesi halinde<br />
tertip edilen bir törendir. Gerdek<br />
sabah› kad›nlar›n (genellikle o¤lan taraf›ndan<br />
biri olup sözü dinlenen, ak›ll› biridir<br />
ve dü¤ünde sa¤d›ç olarak da görev<br />
yapm›flt›r) gelinin yata¤›n› toplay›p çarflafta<br />
gördü¤ü de¤iflikliklere bakarak<br />
verdikleri kararla düzenlenen bu törende<br />
efllerin birbirleriyle birleflmelerinden<br />
ziyade “genç k›z›n namusunu, fleref ve<br />
haysiyetini koruyarak gelin olmas›” fikri<br />
daha çok ön planda yer almaktad›r. Asl›nda<br />
“duvak” nikahtan önce gelinin beline<br />
ba¤lanan gayret-bekâret kufla¤› ile de<br />
ayn› anlama gelmektedir. Zira k›z›n babas›,<br />
day›s›, a¤abeyi “duvak”› örterlerken<br />
bir anlamda k›z üzerindeki velayet<br />
haklar›n› da damada teslim etmifl say›l›rlar.<br />
“Duvak” eski Türklerde “duvak”,<br />
k›rm›z› idi. Hatta gelinlik ile damad›n<br />
kaftan› da k›rm›z› kumafltan yap›l›rd›.<br />
Nitekim bugün Anadolu’nun ve Trak-<br />
http://www.millifolklor.com 93
Change language