MİLLİ FOLKLOR 60. Sayı (Pdf)

Millî Folklor, 2003, Y›l 15, Say› 60
Kang› da¤da bulsam ben o maral›
Kang› yerde görsem çeflm-i gazali
Avc›lardan kaçm›fl ceylan misâli
Göçmüfl da¤dan da¤a yoktur dura¤›
Lâleyi, sünbülü, gülü har alm›fl
Zevk u flevk ehlini âh ü zâr alm›fl
Süleymân taht›n› sanki mâr alm›fl
Gama tebdil olmufl ülfetin ça¤›
Zihnî dehr elinden her zaman a¤lar
Sordum ki ba¤ a¤lar, ba¤ban a¤lar
Sümbüller perîflân, güller kan a¤lar
fieydâ bülbül terk edeli bu ba¤›
Bayburtlu Zihni (1795-1859)
Ontolojik tahlilde birinci tabaka ses
tabakas›d›r. fiiire bakt›¤›m›zda somut
varl›klar olarak öncelikle kelimeleri görürüz.
Kelimeler ise seslerden meydana
gelmifltir. Sesin fliire katt›¤› âhengi/ritmi,
yüksek sesle okudu¤umuzda duyumsar›z.
Bu ritim, halk fliirinin vazgeçilmez
flekil özelliklerinden olan 11’li hece vezni
ile sa¤lanm›flt›r. Üç m›sra d›fl›nda 6+5
dura¤›n›n hâkim oldu¤u görülmekle birlikte
anlam vurgusu gere¤i yerleri de¤iflkenlik
gösterebilir. Mesela 2+2+2+2+3
de olabilir. Bu bak›mdan fliirde bir
âhenk zenginli¤i hissedilir. Halk (saz)
flairlerinin vezin ve onun fliire kataca¤›
âhenk, ritim hususunda seçenekleri s›n›rl›d›r.
“Bunun sonucu olarak, geleneksel
vezin sisteminin sesi içinde flairin özel
t›n›s› belirir.” (‹nce, 1992:21)
Âhengi temin eden unsurlardan di-
¤eri de flüphesiz kâfiyelerdir. Geleneksel
yar›m kafiye yayg›nl›¤›n›n aksine bu
koflmada sa¤lam bir “tam kâfiye” örgüsü
dikkatimizi çeker.
Bu fliirde ba¤lama m›sralar›nda
tam kâfiye oluflturan “-a¤”lar ve redif
olan “a¤lar” ile da¤, ba¤, dura¤, ota¤,
aya¤, ça¤ kelimeleri Bâkî’nin “Kânûnî
Mersiyesi”ndeki o matem havas›n› ça¤r›flt›r›r.
Koflmada alliterasyonlarla sa¤lanan
ve metnin bütününe sinmifl olan
bu matem havas›, fliirin türüne “a¤›t” deme
imkân› vermektedir.
Bir özel ritim faktörü de, flâirin divan
edebiyat›na vukûfunu hissettiren ve
o zevk ile fliirine dahil etti¤i “sâkî, misâl,
lâle, perîflân, bâ¤bân, âh ü zâr, Süleymân,
mâr” gibi bünyesinde uzun hece
bulunan kelimelerdir.
Ustaca kullan›lan bir vezinle ritim
kazand›r›lm›fl olan bu somut ses tabakas›n›n
üzerinde, anlam tabakas› bulunur.
Bu tabaka, anlambilimin konusu içine
girer. Dar anlamda bilgisel anlambilim
(cognitive semantic); tek tek kelimeleri,
aslî anlam› içinde ele al›r. Bu fliiri de
semantik bak›mdan ele ald›¤›m›zda yap›lmas›
gereken ilk ifl, bu fliirdeki kelimeleri
anlam yönünden incelemektir. Bu da
bize kelimelerin anlam dünyas›na nüfuz
imkân› verir. Anlam yo¤unlu¤u aç›s›ndan
birbiriyle iliflkili kelimelerden hareketle
fliirin sahip oldu¤u genel anlam görünür
hale getirilir. ‹kinci etapta da cümleler
ele al›n›r ve böylece üçüncü tabakaya geçifle
bir zemin haz›rlanm›fl olur.
fiiirdeki kelimelerin tek tek anlamlar›n›
vererek anlam dünyas›na girmeye
çal›flal›m :
Var-: Ulaflmak, ki: ba¤laç, yurt:
vatan, memleket, ayak götür-: Gitmek,
uzaklaflmak, ayr›lmak, yavru: ‹nsan veya
hayvan›n bebe¤i, git-: uzaklaflmak,
›ss›z kal-; sessiz ve sahipsiz kalmak,
ota¤: çad›r, oda, cam: kadeh, flikest ol-
: k›r›lmak, mey: içki, bade, dökül-: s›v›n›n
yere yay›lmas›, sâkî: içki da¤›tan insan
(kad›n), meclis: toplant› yeri, ayak:
kadeh, ayak çek-: uzaklaflmak, kadehi
uzaklaflt›rmak, kang›: hangi, da¤: Yeryüzü
yükseltisi, bul-: ele geçirmek, o:
iflaret zamiri, maral: ceylan, kang› yerde:
nerede, gör-: gözle müflahede etmek,
çeflm-i gazal: ceylan gözü, avc›: av avlayan,
kaç-: korkarak uzaklaflmak, ceylan:
ahu, maral, ceylan, misâli: Benzeri,
göçmüfl: gezmifl, sefer etmifl, yok: var
olmayan, durak: durulacak yer, lâle,
sümbül, gül: herbiri bir çeflit çiçek, har:
diken, zevk u flevk: nefle, istek, ehl: sahip,
uygun, erbab, âh ü zâr: a¤lama, in-
174 http://www.millifolklor.com