MİLLİ FOLKLOR 60. Sayı (Pdf)

Millî Folklor, 2003, Y›l 15, Say› 60
durum, estetik olay ve estetik de¤er’in tarifinde
de birtak›m farkl› görüfllerin ileri
sürülmesine yol açm›flt›r.
Sanat eserindeki estetik de¤erin
kayna¤› nedir? sorusuna, estetikçiler
farkl› farkl› cevaplar vermifllerdir. Bunlardan
baz›s› sanat eserinde süjeyi, baz›s›
da objeyi öne ç›karm›flt›r. ‹flte ontolojik
estetik, sübjektivist ve objektivist nitelikteki
bu iki görüflü telif eden, iki taraf›
da dengeli biçimde estetik olaya dahil
eden bir anlay›flt›r.
Ontolojik estetik, objeksiyon/nesnelefltirme
ve objektivasyon/nesnesellefltirme
ad› verilen iki kavram etraf›nda flekillenir.
Modern ontoloji felsefesinde “varolan”
kavram› ön plana ç›kar. Var-olan;
heterojen (ayr›fl›k) bir yap›ya, inorganik,
organik, ruhî, tinsel olmak üzere dört
farkl› fakat birbiriyle ilgili tabakalara ve
her bir tabaka da belli vas›flara sahiptir.
Var-olan’›n en temel özelli¤i onun bir bilgi
objesi olufludur. Bilgi aktlar› (eylemi)
ile bilinebildi¤i için burada söz konusu
olan fley objeksiyondur. Di¤er ifadeyle
“objelefltirme”dir. Ancak objeksiyon esnas›nda
objede bir de¤ifliklik meydana
gelmez. (Tunal›, 1984:58)
Objektivasyon ise, mevcut olmayan
bir fleyin ortaya konulmas›d›r. Bu safhada
canl› tin, objeksiyondaki gibi al›c› konumunda
de¤il, vücuda getirici durumundad›r.
fiahsî veya ortak tin’in nesnelefltirmede
esas al›nan nesneler vas›tas›yla
objektifleflmesi, ontolojik varl›k düzeninde
“objektifleflmifl tinsel varl›k alan›”n›
meydana getirir. Bu alan, arka-yap›
(arka-plan) ad› verilen ve heterojen
(ayr›fl›k) bir yap› arz eden sanat eserindeki
irreel varl›k alan›d›r. Ancak bu arka-yap›,
ön-yap› ad› verilen reel alana
ba¤l›d›r, ondan ba¤›ms›z de¤ildir. Mesela,
nesne olarak tafl, t.a.fl. harflerinin
yanyana gelmesi de¤ildir. Biz bu üç sese
o anlam› yükledi¤imiz için tafl nesnesi
zihnimizde canlan›r. Burada sesler reel,
kelimeler ve onlardan oluflan anlaml›
birlikler irreel alana aittir. (Tunal›,
1984:61-62)
“Sanat bir yeniden inflâ, bir terkip
anlam›nda yaratma faaliyeti oldu¤una
göre flüphesiz sanatç›, ayn›yla kullanan
de¤il, var olan malzemeyi yepyeni bir
formla arz eden, onu iflleyerek de¤iflimlere
u¤ratan kiflidir. ‹flte biz sanatç›n›n
kulland›¤› malzemedeki bu tasarruf ve
de¤ifltirme eylemine objektivasyon diyoruz”.
(Tökel, 2000:35)
Objektivasyonun daha iyi anlafl›lmas›
için Yahya Kemal’in “Sessiz Gemi”
adl› fliirindeki “gemi” imgesini örnek verebiliriz.
fiair bu fliirinde “gemi”yi birinci
anlam›yla de¤il, yan anlamlar›yla ve
kendi duygu dünyas›n›, iç âlemini yans›tacak
flekilde kullanm›flt›r. Cahit S›tk›’n›n
“Otuz Befl Yafl” adl› fliirindeki “fiakaklar›ma
kar m› ya¤d› ne var?” m›sras›ndaki
“kar” da böyledir.
Sanat eserini, çeflitli katmanlardan
meydana gelen bir bütün olarak kavrayan
ontolojik estetik’ten ilk kez Roman
Ingarden söz etmifltir. Ancak onun sistemati¤ini
ve sanat eserlerine uygulanabilecek
çözümleme tekniklerini Nicolai
Hartmann gelifltirmifltir. Hartmann’›n
ontolojik estetikteki “sanat eseri iki varl›k
sferinden oluflur” temel görüflü, Aristo’nun
“eser, “form ve materia”dan oluflmufl
bir kompozisyondur” (Aristoteles,
1983:8) görüflü ile benzerlik gösterir.
‹smail Tunal› ise Ingarden ile Hartmann’›n
görüfllerini ve aralar›ndaki
farklar› belirttikten sonra, -özellikle edebiyat
eserindeki varl›k tabakalar› konusunda-
kendi fikirlerini dile getirir. Tunal›,
Ingarden’i, kelime tabakas›n› analiz
etmesi, onu ses ve anlam olarak ikiye
ay›rmas›, sonra bunlar› birbirinden farkl›
iki ontik tabaka olarak görmesi bak›m›ndan
baflar›l› bulur. “Görme (perspektif,
görüngü)”yi bir temel kategori de¤il
de tabaka olarak görmesi ve hangi varl›k
alan›na girdi¤ini belirtmemesi aç›s›ndan
da tenkit eder. (Tunal›, 1984:126, 132)
Hartmann, sanat eserinin reel yap›-
172 http://www.millifolklor.com