MİLLİ FOLKLOR 60. Sayı (Pdf)

Millî Folklor, 2003, Y›l 15, Say› 60
likte kültürel ortam›n› oluflturmufl, bu
kültürel ortamda yeflerip büyüyen köklü
bir âfl›kl›k gelene¤inin de do¤mas›n› ve
varl›¤›n› sürdürmesini sa¤lam›flt›r.
Türklerde mus›kî-fliirin oluflumuyla
birlikte ortaya ç›kt›¤› kabul edilen, öncesi
tespit edilemeyecek kadar eski devirlere
uzanan bir tarihi süreçte ürünler
veren bu gelenek üzerinde gerekli araflt›rma
yap›lamam›flt›r. “Türkiye’de âfl›k
edebiyat› araflt›rmalar›n›n yaklafl›k seksen-doksan
y›ll›k ömrü vard›r ve ancak
bunun son elli-altm›fl y›l› halkbilim kuram
ve yöntemlerine göre yap›lan çal›flmalar›
içine almaktad›r Bu k›sa bilimsel
tarihçe içinde gerek yaz›l›, gerekse sözlü
kaynaklardan tespit edilenlerin yan›nda
gün yüzü görmeyen bilgi ve belgelerin bulundu¤una
iflaret etmek gerekmektedir.”(O¤uz,2001:
75)
Tarih içinde özellikle Azerbaycan ve
Türkiye sahas›nda etkili olan ve Türkiye’de
hâlâ etkisini sürdüren bu gelenek,
yetifltirdi¤i temsilcilerin icradaki gücünden,
halk, ayd›n ve yönetici çevreler taraf›ndan
kabulüne kadar, de¤iflik sebeplerden
dolay›, içinde bulunduklar› yüzy›l
ve co¤rafyan›n genel durumuna göre flekillenmifllerdir.
Karacao¤lan, Köro¤lu, Öksüz Dede,
Kul Mehmet, Hayâli gibi güçlü sanatç›lar›n
yer ald›¤› 16. yüzy›lda özellikle ordu
flairlerinin etkili oldu¤u gelenek, Divan
fliirinin tesirinden uzak, genellikle
sekizli ve on birli hece ölçüsüyle destan,
koflma, türkü vb. türlerde eserler verirken,
baflta Fuzûli olmak üzere Divan fliirinin
etkisinde kalan Âfl›k Ömer, Gevherî
vb. 17. yüzy›l sanatç›lar›, aruzlu
türlerde de eserler verebilmifllerdir.
Türkiye sahas› âfl›k edebiyat›n›n en
güçlü dönemi, temsilci say›s›ndaki art›fl
ve di¤er bak›mlardan 19. yüzy›l olarak
görülmektedir. Hece ve aruzla de¤iflik
türlerde k›ymetli eserler veren çok say›da
gelenek temsilcisi âfl›k, bu dönemde,
hem halk, hem devlet, hem de ayd›nlardan
maddî ve manevî destek görmüfltür.
Bu dönemde Osmanl› hükümeti, Bat›l›laflman›n
temel prensipleri kabul etti¤i
yenileflme hareketlerini bafllatm›fl, bunlar›
insan›na anlatabilmek için de etkili
iletiflim gücü olarak gördü¤ü sanatç›lardan
yararlanmay› düflünmüfltür. Bu sanatç›lar›n
bafl›nda ise, meslekleri gere¤i
diyar diyar dolaflan, bir köy, kasaba, flehir
ya da bölgeden ald›¤›n› bir baflka
köy, kasaba, flehir ya da co¤rafyaya tafl›yan
âfl›klar gelmifltir. Bu sebepledir ki,
19. yüzy›lda, Türkiye genelinde âfl›k
mektepleri olarak bilinen kahvehaneler
(âfl›k, semâi, meydan kahveleri vb.) ço-
¤alm›fl, özellikle ‹stanbul’da kahve say›s›
20’nin üzerine ç›km›flt›r. Devlet, her
kahvenin bafl›na, liyakat sahibi âfl›klardan
bir reis seçilmesi ve seçilen bu kahve
reislerinin de kendilerini sarayda
temsil edecek kethudâ(âfl›klar kethudâs›)y›
seçmesini sa¤layan düzenlemeler
yaparak âfl›klar› teflkilatland›rm›fl, onlara
meslekteki bilgi, icra yetene¤i ve sanatsal
güçlerine göre, bulunduklar› dönem
için iyi denilebilecek oranda maafl
ba¤lam›flt›r. Ayr›ca 19. yüzy›l ayd›n› da
Türkiye’de Romantizm’in do¤al ürünleri
olarak gördükleri halk fliirinin gerçek
sanatç›lar› âfl›klar› desteklemifl, ya da
destekler görünmüfllerdir. Zaten halk›n
gönül dünyas›ndaki tahtlar›ndan hiçbir
zaman inmeyen âfl›klar, devlet ve ayd›nlardan
da önemli ölçüde destek görünce,
19. yüzy›lda, Türk kültür ve edebiyat› ile
iletiflim hayat›n›n en önemli unsurlar›
durumuna gelmifllerdir. Bu destek ve ilgi,
‹stanbul baflta olmak üzere Konya,
Erzurum, Sivas, Kars, Adana, Kayseri,
Çorum, Tokat, Çank›r› vb. kültür merkezlerinde
gelene¤in etkili bir biçimde
166 http://www.millifolklor.com