MİLLİ FOLKLOR 60. Sayı (Pdf)

Millî Folklor, 2003, Y›l 15, Say› 60
umut etmifllerdir. Hastalar hastal›klar›na
flifa, genç k›z ve delikanl›lar k›smet, yoksullar
bereket dilemek için mezarlara tapm›fllar
ve çeflitli ayinler düzenlemifllerdir. Mezarlar
dertlilerin dertlerini anlatt›klar›, hayatta
felakete maruz kalanlar›n teselli bulduklar›,
hastalar›n flifa bulduklar›, do¤al
felaketlerin önlendikleri, ruhlar›n temizlendikleri,
ayr›ca insanlar›n e¤lendikleri
yerlere dönüfltürülmüfllerdir. Dolay›s›yla
insanlar kavurucu s›cak, dondurucu so¤uklarda
uzun ve tehlikeli yollara bakmadan
mezar yerlerinin yolunu tutmufllard›r. Hatta
baz› kifliller baz› ünlü mezarlar› Mekke
ile eflit görmüfllerdir.
Uygur mezarlar›n› mezarda yatan kiflinin
kimli¤i, cinsiyeti ve mezar›n özelli¤ine
göre afla¤›daki gibi iki gruba ay›rmak
mümkündür:
A.‹slam Dini ‹le ‹lgili Mezarlar
1.‹slam Dininin fiincang(Do¤u Türkistan)da
Yay›lmas› ‹çin Katk›da Bulunan
Hükümdarlar›n Mezarlar›
Bu gruptaki mezarlardan en çok bilinenleri
‹slam dinini ilk kabul eden Karahanl›lar
hükümdar› “Sultan Satuk Bu¤rahan
Maziri”(Sultan Satuk Bu¤rahan Mezar›),
‹slam dininin Uygurlar aras›nda yay›lmas›na
katk›da bulunan Karahanl›lar hükümdar›
“Kadirhan Maziri” (Kadirhan Mezar›),
Mo¤ollar aras›nda ‹slam dinini ilk kabul
eden Ça¤atay Hanl›¤›’n›n hükümdar›
“Tu¤luk Tömürhan Maziri”(Tugluk Tömürhan
Mezar›)d›r.
2. ‹slam fiehitlerinin Mezarlar›
Karahanl›lar ‹slam dinini kabul ettikten
sonra, etraf›ndaki müslüman olmayan
bölgeleri güç kullanarak ‹slamllaflt›rma yoluna
gitmifllerdir. Karahanl›lar ile Buda dinindeki
Hoten, Turfan gibi bölgelerdeki Budist
Uygurlar› aras›nda uzun süren savafllar
yaflanm›flt›r. Sonuçta Karahanl›lar galip
gelmifl olsa da, savaflta binlerce müslüman
askeri flehit olmufltur. Savafl alanlar›
bu müslüman askerlerinin mezarlar› hâline
gelmifltir. fiehit mezarlar› Uygur mezarlar›
içerisinde say›ca çok hem etkisi de büyük-
tür. En çok bilinenlerinden Kaflgar Yeniflehir(Yenifler)deki
“Ordam Maziri”(Ordam
Mezar›), Yenihisar(Yenisar)daki “Çöçe Paflflim
Maziri”(Çöce Paflflim Mezar›), “Tiviz
Mazar”(Tiviz Mazar), “Hazreti Beg Maziri”(Hazreti
Beg Mezar›), Aksudaki K›rm›fl
Atam Maziri”(K›rm›fl Atam Mezar›”, Poskamdaki
“fieyidan Mazar”(fieyidan Mezar›),
Kargal›ktaki “Zom Mezar›), Yenihisar(Yenisar)daki
“Çöçe Paflflim Maziri”(Çöce
Paflflim Mezar›), “Tiviz Mazar”(Tiviz Mazar),
“Hazreti Beg Maziri”(Hazreti Beg Mezar›),
Aksudaki K›rm›fl Atam Maz3. Uygurlar
Aras›nda ‹slam Dinini Yayanlar›n Mezarlar›
Bu türdeki mezarlar›n yay›lma alan›
genifl olup, ço¤u mezar sahiplerinin hayat
faaliyetleri belli de¤ildir. Sadece yerliler
aras›nda onlar hakk›nda çeflitli rivayetler
vard›r. Bu tür mezarlar Aksu, Turfan ve
Kumul gibi bölgelerde çoktur. Mesela, Kaflgardaki
“‹mam Rebbane Maziri”(‹mam
Rebbane Mezar›), Aksudaki “Ayköl Mevlanem
Maziri”(Ayköl Mevlanam Mezar›),
Korladaki “Rabbin Ata Maziri”(Rabbin Ata
Mezar›), Turfandaki “Murtuk Gocam Maziri”(Murtuk
Hocam Mezar›), “H›z›r Gocam
Maziri”(H›z›r Hocam Mezar›), Kumuldaki
“Keys Gocam Maziri”(Keys Hocam Mezar›),
Kulcadaki “Sultan Uveyis Maziri”(Sultan
Uveyis Mezar›) gibi mezarlar vard›r.
4. fiincang(Do¤u Türkistan)daki Ünlü
Hoca ve Sofilerin Mezarlar›.
14.yüzy›ldan itibaren kendilerinin
Peygamber soyundan geldiklerini iddia
eden hocalar fiincang(Do¤u Türkistan)a
girmeye bafllam›fllard›r. Onlar›n büyük bir
k›sm› ‹slam sofimizminin Orta Asyadaki
yerli kolu olan ‹flanç›l›k mezhebinin ünlü
dinî önderleri idi. Hocalar fiincang(Do¤u
Türkistan)da dinî iktidar› ellerine geçirmekle
kalmay›p, siyasi iktidara da müdahele
ederek, bir ara kiflilerin tapma objesine
dönüflmüfllerdir. ‹nsanlar hayattaki hocalara
tapmakla kalmay›p, hatta onlar öldükten
sonra da mezarlar›na tapm›fllard›r.
Hükümdarlar da kendi nüfuzunu artt›rmak,
iktidar›n› sa¤lamlaflt›rmak için ünlü
208 http://www.millifolklor.com