MİLLİ FOLKLOR 60. Sayı (Pdf)

Millî Folklor, 2003, Y›l 15, Say› 60
varl›¤› da kendisi gibi canl›/ruhlu saym›flt›r.
Bu anlay›fl, felsefe dilinde animizm
(canl›c›l›k) olarak adland›r›lm›flt›r.
Animizme göre yaz› öncesi insan, rüyas›nda
gördüklerini, yapt›klar›n›, gezdi¤i
yerleri, vb. gerçekten görmüfl, yapm›fl
veya gezmifl oldu¤una inan›r. Bu
inan›fl, bedenden ç›k›p kendince dolaflabilen
bir can/ruh düflüncesini do¤urmufltur.
Sürekli bir mücadele içerisinde bulunan,
-bu mücadele insan›n tabiatla, insan›n
insanla olan mücadelesidir- her an
yaralanmaya, hatta öldürülmeye maruz
kalabilecek insan›n can›n›/ruhunu bedeninin
d›fl›nda bir yerde varsaymas›n› do-
¤urmufltur. Çünkü, beden her an tehlikeye
u¤rayabilir. Oysa can bedenden ayr›,
güvenli bir yerde olursa, zarara u¤rama
tehlikesi de ortadan kalkacak, dolay›s›yla
beden de güvenlikte olacakt›r. Di-
¤er yandan e¤er can bir zarara u¤rarsa,
beden ya hastalanacak ya da ölecektir.
MASALLARDA DIfi CAN
Can›n/ruhun beden d›fl›nda saklanmas›
inan›fl›n›, biraz farkl› bir flekilde
masallar›m›zda görmek mümkündür:
Ola¤anüstü masallarda, masal›n bafl
kahraman›n›n alt etmesi gereken en büyük
engellerden biri olan devin veya dev
benzeri yarat›¤›n can› bedeninde de¤ildir.
Bafllang›c› belli olmayan bir zamanda
güvenli bir yer olarak seçilmifl bir yerde
devin can› muhafaza edilir. Bulunmad›¤›,
ele geçirilemedi¤i müddetçe devin
hayat› güvencededir; dolay›s›yla da dev
yaralanmaktan, öldürülmekten tamam›yla
korunmufl durumdad›r. Zaten
kompleks bir düflünme, ak›l yürütme seviyesine
ulaflamam›fl yaz› öncesi (primitive)
insan veya insanlar, hayat› soyut olarak
adland›ramad›¤› için can› görülebilir,
elle tutulabilir, bir kutuda, sand›kta veya
herhangi bir hayvan›n vücudunda bir
nesne olarak saklanabilir; yaralanmaya,
yok edilmeye aç›k, belli bir flekli olan somut
bir varl›k olarak düflünmüfllerdir.
Bu yönüyle yaz› öncesi insanlar gerçekçidir.
Zaten masaldaki hayâlî unsurlar
ay›kland›¤›nda masal, yaflanan veya yaflanabilir
hayat olarak ortaya ç›kar.
Masalda afl›lmas› gereken son engel,
son deneme/s›nav noktas›, ola¤anüstü
güçleri olan ve görünürde alt edilmesi
mümkün olmayan bir devdir. Türk masallar›nda
masal kahraman›, mutlulu¤u
öyle kolay elde edemez; uzun süren bir
denemeden geçirilir. Gücü, sabr›, zorluklar›
aflmadaki azmi denenir. Masal anlat›c›s›,
afl›lmas› gereken engelleri (burada
devi) öylesine zorlaflt›r›r, ola¤anüstü
güçlerle donat›r; ki masal kahraman›n›
zaferi de o oranda muhteflem olur. Masalda
kolay afl›lan engel engelden say›lmaz.
Engelin kolay afl›lan cinsten olmas›n›,
dinleyicinin ilgisini canl› tutmak
aç›s›ndan masal anlat›c›s› da istemez.
Bu nedenle devin veya ola¤anüstü yarat›¤›n
ölümü, öldürülmesi daha da bir
önem kazan›r. Kesilen, tepelenen dev bir
türlü ölmez, öldürülemez. Aksine, masal
kahraman›n› yaralar, hatta öldürür. ‹flte
bu safhada masal kahraman›na yard›mc›
varl›klar devreye girer; onu iyilefltirirler.
Ölmüflse, tekrar sa¤alt›rlar. Ona
ö¤üt verirler, bu yetmez, yol gösterirler,
devin s›rr› ö¤renilerek kahramana bildirilir:
Devin can› bedeninden uzakta bir
yerdedir. Sözgelimi, “Müstecep ile Dünya
Güzeli”.(Sakao¤lu 1979: 20) masal›nda
devin can›, afl›lmas› zor bir da¤›n arkas›ndaki
gölde yüzen üç ördektir. Bu
ördekler ele geçirilip öldürülmedikçe deve
ok ifllemez, devi k›l›ç kesmez; yani dev
ölümsüzdür. Bir baflka masalda, “K›rk›nc›
Oda” (Tezel 1992: 98) da devin can›,
yine ulafl›lmas› bir insan için oldukça
zor bir yerdeki bir domuzun karn›nda
bulunan iki kutu içindeki iki güvercindir.
Kutunun birindeki ak güvercin, de-
162 http://www.millifolklor.com