slâm ahlâkı

tülüklerini bildirmekdedir. Çünki, hayvânda akl yokdur. Meleklerebenziyen rûhları da yokdur. Şehvetlerine uymaları suç olmaz.İnsanlara akl ışığı verilmiş olduğundan, nefslerine uymaları, doğruyoldan sapmaları çok çirkin olur.Karışımdır, Âdem oğlu,meleklikle hayvânlıkdan.Kim ki, meleğine uydu,üstün oldu, hem de ondan.Kim ki olur hayvân huylu,kötü olur her mahlûkdan!Hayvânların yaşayabilmeleri için, kendilerine lâzım olan teneffüsedecek hava, yiyecek, içecek, giyecek, barınacak, eş olacak şeylerinhepsi hâzır olarak yaratılmışdır.[Bunlar arasında, yaşamaları için, ençok lâzım olanı havadır.Havasızlığa birkaç dakîkadan fazla dayanamazlar. Hemen ölürler.Hava, aramakla, bulmakla, zahmet çekmekle ele geçecek birşeyolsaydı, bunu arayacak kadar zemân bile yaşıyamazlardı. Bu dereceacele lâzım olan, bu çok lüzûmlu maddeyi, Allahü teâlâ, her yerdebulunacak ve mahlûklarının ciğerlerine kadar, kendiliğinden,kolayca girecek şeklde yaratmışdır. Yaşıyabilmek için su, bu kadaracele lâzım değildir. İnsan ve hayvânlar, suyu arayıp bulacak zemânkadar yaşıyabilirler. Bunun için, suyu bulmak îcâb etmekdedir.Hayvânlarda akl bulunmadığı ve birbirlerine yardımcı olmadıklarıiçin, yiyeceklerini ve giyeceklerini hâzırlıyamazlar. Bundandolayı, yiyeceklerini pişirmeleri, hâzırlamaları lâzım değildir. Ot,leş yirler. Tüy, yün, kıl ile ısınırlar. Korunma âletleri, kendilerindeyaratılmışdır. Birbirlerine muhtâc değildirler.İnsanlar ise, bütün bunları hâzırlamağa, düşünmeğe mecbûrdur.Ekip biçmedikçe, ekmek yapmadıkça doyamazlar. İplik vedokuma ve dikicilik yapmadıkca giyinemezler. Korunmaları içinde, akllarını, zekâlarını işletmeleri, fen bilgisi öğrenmeleri, sanâyı’kurmaları lâzımdır. Her hayvânda bulunan bir çeşid üstünlük,insanda bir araya getirilmişdir. İnsanın, kendisinde yaratılan buüstünlükleri meydâna çıkarması için, aklını kullanması, fikriniyorması, çalışması lâzımdır. Se’âdet ve felâket kapılarının anahtarı,insanın eline verilmişdir. Yükselmesi veyâ alçalması, kuvvetinisarf etmesine ve çalışmasına bırakılmışdır. Aklını, fikrini işleterek,se’âdet yolunu görüp, bu yolda yürümeğe çalışırsa, içinde yaratılmışolan yükseklikler, kıymetler eline geçer. Ufkdan ufkayükselerek, meleklere karışır. Allahü teâlânın rızâsına, sevgisine– 140 –