slâm ahlâkı

Adâlet için sâhibinin hakkını gözetmek îcâb eder. Her insanın yaratanınakarşı borçlu olduğu bu kulluk hakkını edâ etmesi vâcibdir.Adâletin ikinci kısmı, insanların hakkını edâ etmekdir. Hükûmete,âmirlere, kanûnlara karşı gelmemek, âlimlere hurmet,emânetlere vefâ, alış veriş haklarını edâ, va’dlerini îfâ etmek lâzımdır.Üçüncüsü, geçmişlerin haklarını edâ etmekdir. Bu da, onlarınborçlarını ödemek, vasıyyetlerini îfâ etmek, vakflarını muhâfazave bırakdığı hayrât ve hasenâtı devâm etdirmekle olur.İyilik edene, mâl ile, hizmet ile karşılığı yapılır. Bunu yapamıyan,hamd ve senâ, teşekkür ve düâ eder. Karşılık yapmıyanın başınakakılır. Kötülenir. İncitilir. Çünki, iyiliğe karşı, iyilik yapmak,insanlık vazîfesidir. Böyle olunca, her iyiliği yapan, en büyükiyilik olarak, yok iken var eden, en güzel şekli veren, lüzûmluuzvları, kuvvetleri ihsân eden, herbirini bir âhenk ile işletereksıhhat veren, akl ve zekâ bahş eden, çoluk çocuk, ev, ihtiyâc eşyâsı,gıdâ, içecek, elbiselerimizi yaratan yüce bir sâhibe, bu ni’metlerisebebsiz, karşılıksız ihsân eden ve her an yok olmakdan, düşmandan,hastalıkdan muhâfaza eden ve bize hiç ihtiyâcı olmıyan,sonsuz kuvvet, kudret sâhibi olan, Allahü teâlâya şükr etmemek,kulluk hakkını ödememek ne büyük kabâhât, ne çok zulm ve nealçak bir vaz’ıyyet olur? Hele, Ona ve ni’metlerin Ondan geldiğineinanmamak veyâ bunları başkasından bilmek en büyük zulm,en çirkin yüz karası olur. Bir kimseye her ihtiyâcı verilse, her ayyetecek para, gıdâ hediyye olunsa, bu kimse, o ihsân sâhibini heryerde herkese nasıl över. Gece gündüz onun sevgisini, teveccühünü,onun kalbini kazanmağa uğraşmaz mı? Onu derdlerden, sıkıntılardanmuhâfaza etmeğe çalışmaz mı? Ona hizmet edebilmekiçin, kendini tehlükelere atmaz mı? Bunları yapmasa, o ihsânsâhibine hiç kıymet vermese, herkes onu ayblamaz mı? Hattâ,insanlık vazîfesini yapmıyor diye cezâlandırılmaz mı? İyilikeden bir insanın hakkına böyle riâyet ediliyor da, her ni’metin,her iyiliğin hakîkî sâhibi olan, hepsini yaratan, gönderen, Allahüteâlâya şükr etmek, Onun beğendiği, istediği şeyleri yapmak, niçinlâzım olmasın? Elbette, en çok Ona şükr etmek, en çok Onaitâ’at etmek, ibâdet etmek lâzımdır. Çünki, Onun ni’metleri yanındabaşkalarının iyilikleri, deniz yanında damla kadar bile değildir.Hattâ, diğerlerinden gelen iyilikleri de, yine O göndermekdedir.– 166 –