slâm ahlâkı

Hâlbuki, bir şehrde, bir nemâzın tek bir vakti vardır. Bundan dolayı,nemâz vaktleri için, zâhirî üfk hatları kullanılmaz. Yükseklikile değişmiyen (Şer’î üfk) hattından olan Pq şer’î irtifâ’ kullanılır.Her üfk düzleminin semâ küresini kesdiği dâirelere, bu üfkun(hattı) denir. Râsıdın bulunduğu yer yükseldikçe, (Zâhirî üfk hattı)dâiresi büyür. Her mahallin altı üfkundan üçü için, bir nemâzınbirer vakti vardır: Hakîkî, zâhirî ve şer’î vaktler. Bunlardanherbirinin Riyâdî ve Mer’î kısmları vardır. Riyâdî vaktler, güneşinirtifâ’ından hesâb ile bulunur. Mer’î vaktler, riyâdî vaktlere 8dakîka 20 sâniye ekliyerek hâsıl olur. Çünki ziyâ, güneşden Erda8 dakîka 20 sâniyede gelmekdedir. Güneşi görerek de anlaşılır.Riyâdî ve hakîkî vaktlerde nemâz kılınmaz. Nemâzlar mer’î vaktlerdekılınır. Riyâdî vaktler, mer’î vaktlerin bulunmalarına vâsıtaolurlar. Güneşi görenler için, bir nemâzın zâhirî mer’î vakti, görmiyenleriçin hesâb ile bulunan şer’î mer’î vakti kullanılır. Zâhirîmer’î vakt, güneşin ön kenârının, bu mahaldeki zâhirî üfuk hattınanazaran, bu nemâz vaktine mahsûs olan irtifâ’a geldiği görülüncebaşlar. Bu irtifâ’a (Zâhirî irtifâ’) ve bu vakte (Zâhirî vakt)denir. Şer’î vakt, güneşin ön kenârının, şer’î üfuk hattına nazaran,bu nemâzın irtifâ’ına geldiği hesâb ederek anlaşılır. Zâhirî üfklaranazaran olan irtifâ’ dereceleri, gündüz, güneş doğarken başlar.Gece, güneşin gurûb etdiği zâhirî üfkdan başlar. Şer’î üfk, öğledenevvel, hakîkî üfkdan evveldir. Tulû’ ve gurûb vaktlerinde güneşinirtifâ’ı sıfırdır. Fecr-i sâdık vaktinin başlaması irtifâ’ı, dörtmezhebde de, üfk-ı zâhirî hattının şark tarafından -19 derecedir.Yatsı nemâzı vaktinin başlaması irtifâ’ı, İmâm-ı a’zama göre, üfk-ızâhirî hattının garb tarafından -19 derece, iki imâma ve diğer üçmezhebe göre -17 derecedir. Güneşin merkezinin, üfk-ı hakîkîden,gâye irtifâ’ına yükseldiği görülünce, mer’î hakîkî (Zevâl vakti)olur. Güneşin ön ve arka kenârlarının gâye irtifâ’larına geldiklerindekigölge uzunlukları aynı olup, vaktleri farklıdır. Bu ikivaktin ortalamasında, zevâlî sâat makinalarının ayârları 12 yapılır.Bu vakt, hesâb ile bulunan riyâdî zevâl vaktinden 8 dakîka 20sâniye sonradır ve yere dik çubuğun gölgesinin en kısa olduğuvaktdir. Öğle ve ikindi vaktlerinin irtifâ’ları hergün değişmekdedir.Bu iki irtifâ’ hergün yeniden ta’yîn edilir. Bir beldede, güneşinhakîkî gâye irtifâ’ derecesi , o beldenin arz derecesinin temâmîsiile, o günkü meyl-i şemsin cebrî toplamıdır. Güneşin kenârının, zâhirîüfuk hattından, nemâzın irtifâ’ına geldiği vakt görülemiyeceğiiçin, fıkh kitâbları bu mer’î vaktin alâmetlerini, işâretlerini bildirmekdedir.Semâda bu alâmetleri görebilenler, nemâzlarını bu mer’î(Zâhirî vaktler)de kılar. Güneşi veyâ zâhirî vaktlerin alâmetleri-– 382 –