slâm ahlâkı

arasındaki zemân, (Kerâhet zemânı)dır. Dühâ vakti olunca, hergüniki rek’at (İşrak nemâzı) kılmak sünnetdir. Bu nemâza (Kuşluknemâzı) da denir. Bayram nemâzı da, bu vaktde kılınır. Nehâr-ışer’înin yarısı, (Dahve-i kübrâ) vaktidir. Ezânî Fecr vaktininyarısı, Dahve-i kübrâ vaktidir. Vasatî sâate göre, gece yarısındani’tibâren imsâk ve iftâr vaktleri toplamının yarısıdır.Öğle ve ikindi nemâzlarının vaktlerini kolayca anlamak için,Muhammed Ma’sûm-i Fârûkî Serhendînin talebesinden AbdülhakSücâdilin “rahmetullahi aleyhimâ” yazmış olduğu, fârisî (Mesâil-işerh-ı Vikâye) kitâbının Hindistânda Hayderî matbaasında 1294[m. 1877] senesi baskısında ve (Mecma’ul-enhür)de şöyle yazıyor:Güneş gören düz bir yere, bir dâire çizilir. Bu dâireye (Dâire-ihindiyye) denir. Dâirenin ortasına, dâire kutrunun [çapının] yarısıkadar uzun, düz bir çubuk dikilir. Çubuğun tepesi dâirenin üçmuhtelif noktasından aynı uzaklıkda olmalıdır ki, tam dik olsun!Bu dik çubuğa (Mikyâs) denir. Bu mikyâsın gölgesi, sabâhları, dâirenindışına kadar uzundur ve garb tarafındadır. Güneş yükseldikce,ya’nî irtifâ’ı artdıkça gölge kısalır. Gölgenin dâireye girdiğinoktaya işâret konur. Öğleden sonra şark tarafında, dâireden dışarıçıkar. Çıkdığı noktaya da bir işâret konur. Dâire çenberi üzerindekibu iki işâret arasında kalan kavsin [yayın] ortası ile, dâireninmerkezi arasına düz bir hat çizilir. Bu hat, o mahallin (Nısf-ünnehârhattı) olur. Nısf-ün-nehâr hattının istikâmeti, şimâl ve cenûbcihetlerini gösterir. Güneşin doğduğu tarafa dönen kimseninsol omuzu, şimâl cihetidir. Güneşin ön kenârı, üfk-ı zâhirî hattından,gâye irtifâ’ına yükselince, (Zâhirî zevâl vakti) başlar. Bundansonra gölgenin uzayıp kısaldığı his edilmez. Gölgenin en kısauzunluğuna (Fey-i zevâl ) denir. Arka kenâr, alçalmağa başlıyarak,sathî üfka [zâhirî üfuk hattına] nazaran gâye irtifâ’ına gelince,(Zâhirî zevâl vakti)nin sonu ve (Zâhirî zuhr vakti) olur. Gölgeninuzamağa başladığı görülür. Zâhirî zevâl zemânının, ya’nî gölgeninkısalmasının sonu ile uzamağa başlaması arasındaki zemânın ortasında,güneşin merkezi, semâdaki Nısf-ün-nehâr dâiresi üzerinegeldiği mer’î vakt olup, hakîkî üfukdan gâye irtifâ’ında olur. Bu angündüz ortası, ya’nî (Mer’î hakîkî zevâl vakti)dir. Bu mer’î hakîkîzevâl vaktinde, hakîkî zevâlî sâat 12 dir. 12 ile ta’dîl-i zemânın cebrîtoplamı, gündüzün başlangıcı yapılmakdadır. Bu vakt, mahallî,vasatî zevâlî sâat 12 yapılır. Zevâlî sâat makinelerinin başlangıcıdır.(Hakîkî mer’î zevâl vakti), güneşin zevâle geldiği (riyâdî zevâlvakti)nden 8 dakîka 20 sâniye sonradır. Çünki, güneşin ziyâsı,Erda 8 dakîka 20 sâniyede gelmekdedir. Hesâb ile bulunan riyâdînemâz vaktlerine 8 dakîka 20 sâniye eklenerek, mer’î vaktle-– 390 –