slâm ahlâkı

az zemânda bile olsa, şerefli kimseler olmaları lâzım gelirdi.(Hıkd) da, tekebbüre sebeb olmamalıdır. Hıkd, lügatda kintutmak, kin beslemek demekdir. Kalbinden düşmanlık beslemekdir.Kendisi ile aynı derecede olan veyâ dahâ üstün olan kimseyekızar. Birşey yapmak elinden gelmediği için, ona tekebbür eder.Tevâdu’ gösterilmesi lâzım olan kimseye tevâdu’ edemez. Onunhaklı sözlerini, nasîhatlerini kabûl etmez. Herkese karşı ondan dahâüstün olduğunu göstermek ister. Ona eziyyet verirse, özr dilemez.(Hased) de, tekebbüre sebeb olur. Onda bulunan ni’metlerin ondanayrılarak kendisine gelmesini ister. Onun haklı olan sözlerini venasîhatlerini red eder. Ondan birşey sorup öğrenmek istemez. Kendindenyüksek olduğunu bildiği hâlde, ona tekebbür eder.(Riyâ) da, tekebbür etmeğe sebeb olmakdadır. Riyâ ile, gösterişyaparak, tanımadığı kimseye, başkalarının yanında tekebbüreder. Yalnız oldukları zemân etmez. Böyle kimselerin tekebbüründenkurtulmak için, âlimlerin vekar sâhibi olmaları, şereflerineuygun elbise giymeleri lâzımdır. Bunun için, İmâm-ı a’zam EbûHanîfe “rahime-hullahü teâlâ”, sarığınız büyük olsun ve cübbenizinkol ağzı geniş olsun, buyururdu. İnsanlara va’z ve nasîhat edecekkimselerin yeni, temiz elbise giyerek kendilerine cemâl vermeleriibâdet olur. Hurmet edilmezlerse, sözleri dinlenmez. Çünki,câhiller, insanın zâhirine bakar. İlminden, ahlâkından anlamazlar.Çok kimse, kibrli olduğunun farkında değildir. Bunun için, kibrinalâmetlerini bilmek lâzımdır. İçeri girince, herkesin kendi içinayağa kalkmalarını sever. Kendisine hurmet edildiğini anlıyarak,onlara nasîhat vermek istiyen âlimin, kendisi için ayağa kalkıldığınıarzû etmesi kibr olmaz. Kendi oturup, başkalarının kendine karşıayakda durmalarını istemek, tekebbürdür. Hazret-i Alî “radıyallahüanh”, buyurdu ki, (Cehennemlik bir kimse görmek isteyen,kendi oturup başkalarını ayakda durduran kimseye baksın!) Eshâb-ıkirâm “aleyhimürrıdvân”, Resûlullahı “sallallahü aleyhi vesellem” her şeyden çok severlerdi. Geldiği zemân ayağa kalkmazlardı.Çünki, ayağa kalkılmasını istemediğini bilirlerdi. Bununlaberâber, âlimler gelince, ilmin şerefini göstermek için, ayağakalkmak lâzımdır. Yahyâ bin Kattân “rahime-hullahü teâlâ”,ikindi nemâzını kıldıkdan sonra, câmi’in minâresine dayanarakoturmuşdu. Yanına zemânın meşhûr âlimlerinden birkaçı geldi.İçlerinde Ahmed bin Hanbel “rahime-hullahü teâlâ” de vardı.Hepsi, ayakda olarak hadîs ilminden sordular. Yahyâ, her birinincevâbını verdi. Hiçbirine otur demedi. Hiç biri de, oturmağa cesâret– 58 –