slâm ahlâkı

li sebebleri kullanan kimse, Allahü teâlâya tevekkül etmiş, yalnızOna güvenmiş olur. Te’sîr etmiyen, hayalî sebebleri kullanmak,tevekkül olmaz. Te’sîri çok görülmüş olan fâideli sebebleri kullanmaklâzımdır. Ateş yakar. Fekat, ateşe yakmak kuvvetini veren,Allahü teâlâdır. Aç olan, birşey yir. Bu şeye doyurma kuvvetiniveren Odur. Lâzım olduğu zemân, böyle fâideli sebebleri kullanmadığıiçin zarar gören kimse, Allaha âsî olur. Sebebler üçeayrılır: Hayâlî sebebleri terk etmek, tecribe edilmiş fâideli sebeblerikullanmak vâcibdir. Şübheli olanlar, ba’zan kullanılır. Allahüteâlâ, meşveret etmeği, bilenlere danışmağı emr etdi. Meşveretde, sebebe yapışmakdır. Meşveretden sonra tevekkülü emr eyledi.Âhiret işlerinde tevekkül olmaz. Bunlarda çalışmak emr olundu.Burada, azâbından korkmak ve merhametinden ümmîdli olmaklâzımdır. Allahü teâlânın keremine, ihsânına güvenmeli veemr olunan ibâdetleri yapmalıdır. İslâmiyyete uymamız, ya’nîemr edilenleri yapmamız ve yasak edilenlerden sakınmamız vazîfemizdir.(Tevekkül) budur ve kulluk böyle olur. Din bilgilerinive fen bilgilerini öğrenmek ve cihâd yapmak için en yeni silâhlarıyapmamız ve bunun için hükûmete yardım etmemiz de ibâdetdir.Başkalarının düşüncelerini keşf etmek, gaybdan haber vermek,düâlarının kabûl olması ve hârikalar, kerâmetler göstermek, Allahüteâlânın sevgisini göstermez. Bunlar kâfirlerde de bulunur. Onlara(İstidrâc) olarak verilir. Bunlar, riyâzet, sıkıntı çekenlerde hâsılolduğu gibi, riyâzet çekmiyenlere de verilebilir. Velînin de, riyâzetçekmesi ve kerâmet göstermesi şart değildir. Büyük velî ŞihâbüddînSühreverdî [1] , bunları (Avârif) kitâbında uzun yazmakdadır.Az yimek, az uyumak iyidir. Fekat, ibâdet yapmağa mâni’ olacakve aklı, dimâğı sarsacak ve hayâllere sebeb olacak kadar az olmamalıdır.Riyâzetden, sıkıntıdan sünnete uygun olanları mubârekdir.Papazların yapdıkları gibi, zararlı olmamalıdır. Evliyânınkeşflerini hayâl sanmamalıdır. Bunlar, Allahü teâlânın kalbe ilhâmetdiği bilgilerdir. Câhil tarîkatcıların hayâllerine keşf denmez.Bunlara i’timâd edilmez. Evet, ilhâm olunan bilgileri anlamakda,vehmin ve hayâlin fâidesi vardır. Vehm, Allahü teâlâ ile kullar arasındakielli bin senelik yolu bir anda gider. Hayâl de, kalbe gelenhâlleri ve gaybdeki işlere ve rûhlardan gelen ilmlere, şekl vererek,bilinenlere benzeterek anlaşılmalarını kolaylaşdırır.Ba’zı düâlar ile tayy-ı mekân olunur [az zemânda çok uzakla-[1] Ebû Hafs Şihâbüddîn Ömer Sühreverdî, 632 [m. 1234] de Bağdâdda vefât etdi.– 560 –