slâm ahlâkı

4 - Cübndür. Korkaklık demekdir. Şecâ’atin lüzûmundan az olmasıdır.Korkmak câiz olmıyan yerde korkaklık gösterir.5 - Fücûrdur. İffetin aşırı olmasıdır. Dünyâ lezzetlerine düşkünolur. İslâmiyyetin ve aklın beğenmediği taşkınlıkları yapar.6 - İffetin az olması Humûd, ya’nî miskinlikdir. İslâmiyyetin veaklın izn verdiği arzûlarını bırakmakdır. Bedeni, kuvveti gider.Hasta olur. Nesli tükenir.7 - Zulmdür. Adâletin sınırını aşmakdır. Başkasının hakkınatecâvüz etmekdir. Başkasının mâlına, cânına, nâmûsuna zarar verir.8 - Haysiyyetsizlikdir. Kendisine karşı yapılan zulm, işkenceve hakâretleri kabûl eder. Adâletin noksan olmasıdır. Adâletdebütün iyilikler toplandığı gibi, zulmde de, kötülükler toplanmışdır.Bunun içindir ki, ba’zı âlimler, gönül incitmiyen şeyler günâholmaz dedi. Meselâ, Abdüllah-i Ensârî “kuddise sirruh” buyurduki:Hak yolcuları hiç gönül kırmaz,bunun gibi büyük günâh olmaz!Abdüllah-i Ensârî, sôfiyye-i aliyyenin büyüklerindendir. Şeyhul-islâmidi. 396 da Hiratda tevellüd, 481 [m. 1088] de orada vefâtetdi. Ba’zı sapıklar, bu büyük zâtın sözünü iyi anlıyamadı. Başkasınakötülük yapma da, kendine ne yaparsan yap sandı. Böylece,ibâdetleri bırakıp, her günâhı işleyip, kimseye zararımız yok diyede övündüler. Hattâ:İster kâfir ol, ister Kâ’beyi yak,istersen şerâb iç, yalnız kırma kalb!diyerek islâmiyyetden ayrıldılar. Hâlbuki, dînin harâm etdiği herşeyzulmdür. İster başkasına, isterse kendi kendine yapılması harâmolan herşey zulmdür. Zâlimler, ekseriyâ mâlı, mülkü, mevkı’içok olanlardır. Mazlûmların çoğu da, fakîrlerdir. Orta hâlli olanlarınçoğu, adâleti gözetenlerdir.İyi huyların hepsi vasatî [ortalama] mikdârlardır. Herbirininaşırı veyâ az olması, birer kötü huy olur. Bu muhtelif kötü huylariçin, belki her lisânda, ism bile bulunmaz. Fekat, düşünülürse,ma’nâları [ne demek oldukları] kolay anlaşılır.İnsanda bulunması lâzım olan güzel ahlâkdan, ba’zısı vardırki, ne kadar çok olursa, iyiliği de o kadar artar zan olunur. Hâlbukiöyle değildir. Her iyi huyun bir sınırı vardır. O sınırı aşınca,iyilik gider, kötülük olur. İyi huyun az olması kötülük olaca-– 157 –