1984

урьдын адил хэлэх хэрэгтэй юм.
Өнгөрсөн үед дайн нь ихэнхдээ эрт орой хэзээ нэгэн цагт гарцаагүй ялалт юм уу ялагддаар
дуусгавар болдог байсан. Үүний зэрэгцээ өнгөрсөн үед дайн нь нийгмийг бодит байдлаас нь
салгахгүй байх гол хэрэгсэл байсан юм. Үе үеийн бүх эрх баригчид өөрийнхөө харьяат нарыг
бодит байдлын талаархи хуурмаг ойлголтод итгүүлэхийг оролддог байлаа. Харин тэдэнд
цэргийн хүчин чадлыг сулруулах хоосон санаа бий болгох арга байгаагүй. Ялагдал нь тусгаар
тогтнолоо алдах ч юм уу өөр бусад муу үр дүнд хүргэх тул түүнээс аль болохоор зайлсхийх
хэрэгтэй байв. Бодит байдлыг үгүйсгэх хэрэггүй. Гүн ухаан, шашин, ёс суртахуун, улс төрд
хоёр дээр хоёрыг нэмэхэд тав гарч болох боловч их буу юм уу нисэх онгоц зохион бүтээж
байхад хоёр хоёрын дөрөв байх ёстой. Чадал муутай улс эрт орой хэзээ нэгэн цагт ялагдана,
чадвар хоосон санаанд тулгуурлаж болдоггүй. Түүнээс гадна чадварлаг байхын тулд өнгөрсөн
үеийн сургамжаас туршлага авах, үүний тулд өнгөрсөн үед юу болсныг ямар нэг хэмжээгээр
мэдэх шаарддагатай юм. Сонин хэвлэл, түухийн номонд ер нь буруу таамаглал, алагчилсан
үзэл санаа гарах нь байсан ч гэсэн өнөөдрийнх шиг өргөн хуурамч мэдээлэл гарах боломж
өмнө нь боломжгүй байсан юм. Дайн бол үргэлж эрүүл саруул ухааны баталгаа байсан
бөгөөд эрх баригч ангийн хувьд бол гол баталгаа нь байсан бололтой. Эрх баригч анги дайнд
ялж ч болох ялагдаж ч болох байсан үед хариуцдагагүй хандах эрх тэдэнд байхгүй байсан юм.
Дайн хэрэг дээрээ зогсолтгүй үргэлжилдэг болсноор тэр нь аюултай биш болсон. Дайн
үргэлжилсээр байхад цэргийн шаарддага гэдэг юм байхгүй. Техникийн дэвшил гарахаа
больж хамгийн лавтай баримтыг ч эс тоож үгүйсгэж болно. Цэргийн зорилгоор шинжлэх
ухааны гэж нэрлэж буй судалгаа шинжилгээний ажил хийгдсээр байгаа бөгөөд энэ нь үнэн
хэрэг дээрээ мөрөөдлийн чанартай ба ямар ч үр дүнд хүрэхгүй байгаад хэн ч сэтгэл
зовдоггүйг бид нэгэнт мэдэж байгаа. Чадвар тэх тусмаа цэргийн хүчин чадвар нэгэнт
хэрэггүй болжээ. Далайн Гүрэнд Сэтгэхүйн Цагдаагаас өөр чадварлаг хүчин байхгүй. Гурван
хэт гүрний аль нь ч ялагдашгүй болохоор гүрэн тус бүр нь биеэ даасан ертөнц бөгөөд тэнд
оюун ухааныг яаж ч гуйвуулж завхруулж болдог аж. Бодит байдал өдөр тутмын амьжиргааны
хэрэгцээт зүйлээр дамжин нөлөөлнө. Юм идэх, уух хэрэгцээ гарна, хувцас өмсөх, толгой
хоргодох байрны хэрэгцээ гарна, хор залгихгүй байх, дээд давхрын цонхоор гадагш алхаж
гарахгүй байх хэрэгтэй гэх мэт. Амьд явах ба үхэх, биеийн таашаал ба биеийн зовиурын
хооронд ямар ч гэсэн ялгаа бий, тэгээд л гүйцээ. Гадаад ертөнцөөс тусгаарлагдсан Далайн
Гүрний иргэн хүн оддын хязгааргүй уудам ертөнцөд байгаа мэт аль нь дээшээгээ аль нь
доошоогоо гэдгийг мэдэх аргагүй болжээ. Ийм улс гүрний эрх барнгчид фараонууд,
цезарынханд байгаагүй хэмжээлшгүй эрх мэдэлтэй байна. Эрх баригчид харьяатуудаа
өөрсөддөө тавгүй тоогоор өлсгөлөнгөөр үхэж үрэгдэхийг гаргуулахгүй, цэргийн техникийг
өрсөлдөгчдийнхөө түвшинд барьж байх ёстой, тэд энэхүү хязгаарлагдмал зорилтыг хангамагц
л бодит байдлыг мушгин дур зоригоороо гуйвуулж чадна.
Өнгөрсөн дайнуудын жишгээр үнэлж дүгнэх юм бол дайн нь ердийн бач мэх мөн. Энэ нь эвэр
нь бие биеэ шархдуулж чадахгүй тийм өнцгөөр ургасан хивэгч амьтад хоорондоо мөргөлдөж
буйг санагдуулдаг юм. Дайн нь бодитой бус ч гэсэн утга учиргүй зүйл бас биш ээ. Дайн нь
өргөн хэрэглээний барааны илүүддийг барагдуулж шатлан захирах ёст нийгмийн
сэтгэлгээний онцгой нөхцөл байддыг хадгалахад хэрэгтэй. Одоо дайн нь цэвэр дотоодын
асуудал гэдэг нь илт юм. Өнгөрсөн үед бүх улс гүрний эрх баригчид заримдаа нийтлэг эрх