1984

сорогч лам хувраг, хуульчид гэх мэтүүд энэ сургаалыг номлодог байсан ба санаандаа
төсөөлсөн хойт насанд нь хохиролгүй болгоно гэсэн амлалтаар үүнийгээ зөөлрүүлдэг байлаа.
Дундчуул эрх мэддийн төлөө тэмцэл явуулж байх үедээ эрх чөлөө, шударга ёс, ах дүүгийн
барилддага гэх мэт үг хэллэгийг хэрэглэдэг юм. Харин одоохондоо эрх мэдэл олж авч
чадаагүй байгаа боловч түүнийг булааж авахыг мөрөөдөж буй хүмүүс хүний ах дүүгийн
барилдлагын үзэл баримтлалыг дайрч довтолдог болсон байна. Хуучин цагт Дундчуул эрх
тэгш байдал гэдэг уриан дор хувьсгал хийж дарангуйлагчийг түлхэн унагаад тэр дороо шинэ
дарангуйлагчийг тавьдаг байлаа. Харин одоо Дундчуул дарангуйлагчаа хэрэг дээрээ урьдаас
зарладаг болсон байна. XIX зууны эхэн үед үүссэн социализмын онол нь эрт дээр үеийн
боолчуудын бослогоос эхэлсэн үзэл суртлын уламжлалын сүүлчийн гинж бөгөөд энэ онолд
өнгөрсөн зуунуудын утопи үзэл суртал шингэсэн юм. Харин 1900 оноос хойш бий болсон
социализмын бүх хувилбар эрх тэгш байдал, ах дүүгийн барилдлагын үзлийг өөрийн зорилго
гэж ил тунхаглахаас ямар нэг хэмжээгээр татгалздаг болсон билээ. Дундад зууны үед үүссэн
шинэ хөдөлгөөнүүд болох Далайн Гүрний Ангсоц, Евразийн Гүрний необолыиевизм,
Дорнодазийн Гүрний үхлийг шүтэх гэж нэрлэгддэг үзэл зэрэг нь эрх чөлөөтэй бус, тэгш бус
байдлыг өөрсдийн зорилгоо болгосон юм. Эдгээр шинэ хөдөлгөөн нь хуучин үзэл суртлаас
үүсч, түүнийхээ нэрийг хадгалан үлдэж, аман дээрээ хуучин үзэл суртлыг баримтална гэдэг
боловч эдгээр хөдөлгөөний зорилго нь тодорхой цаг мөчид түүхийн хөгжлийг саатуулан
барьж зогсоох явдал юм. Дүүжмэг нэг саваад л тэндээ зогсох ёстой. Дундчуул Дээдчүүлийг
түлхэн унагаж өөрсдөө Дээдчүүл болно, харин энэ удаа Дээдчүүл нухацтай боловсруулсан
стратегийн дагуу өөрийн байр суурийг үүрд хадгална.
Эдгээр шинэ үзэл баримтлалын үүслийг XIX зуун хүртэл дөнгөж соёолж эхэлж байсан
түүхэн мэдлэгийн хуримтлалаар тайлбарлаж болно. Түүхийн хөгжил мөчлөгөөр явагддаг нь
ойлгомжтой буюу ойлгомжтой юм шиг болсон бөгөөд энэ нь ойлгомжтой болохоор түүнд
нөлөөлж болно. Бүр XX зууны эхэн гэхэд хүний эрх тэгш байдлыг хангах боломж бий болсон
нь гүн гүнзгий ач холбогдолтой юм. Хүн хүний заяаны авьяас адил бус нь хэвээрээ үлдсэн ба
ажил үүргийн хуваарилалт аль нэг хүнийг нөгөөхөөс нь илүү таатай байдалд оруулсан нь
мэдээж хэрэг ойлгомжтой юм, гэхдээ ангийн ялгаа ба эд материалын ихээхэн тэгш бус
байддын шаарддага үгүй болжээ. Өнгөрсөн зуун жилүүдэд ангийн ялгаа зайлшгүй байгаад
зогсохгүй шаарддагатай байсан билээ. Соёл иргэншлийг эрх тэгш бус байдлын үнэ цэнээр
бий болгосон юм. Машин техникийн үйлдвэрлэлийн хөгжлийг дагаад байдал өөрчлөгдсөн
юм. Хүмүүс урьдын адил ижил бус ажил гүйцэтгэх ёстой байсан боловч тэд нийгэм, эдийн
засгийн өөр өөр түвшинд байх шаардлага алга болжээ. Хүний эрх тэгш байдал нь туйлын
эрмэлзэл бус харин сэрэмжлэн зайлуулах ёстой аюул занал гэж эрх мэдлийг булааж авахаар
зэхэж буй шинэ бүлэглэлүүд үздэг юм. Нилээд харанхуй бүдүүлэг үед шударга, амар амгалан
нийгэмд итгэхэд амархан байсан ч түүнийг цогцлон байгуулах боломж байхгүй байсан. Хүн
бие биетэйгээ ах дүүгийн ёсоор хууль цаазгүй, хүнд хүчир хөдөлмөргүй энэ хорвоогийн
диваажинд амьдрах юмсан гэж хэдэн мянган жилийн туршид мөрөөдөж ирсэн билээ. Түүхэн
өөрчлөлтийн явцад ашиг хонжоо олж авсан бүлэглэлүүдэд ч энэ мөрөөдөл нөлөөлсөн юм.
Англи, франц, америкийн хувьсгалыг залгамжлагчид хүний эрх, үг хэлэх эрх чөлөө, хуулийн
өмнөх эрх тэгш байдал гэх мэт зэргийн тухай өөрсдийнхөө үг хэллэгт итгээд зогсохгүй зарим
тапаар үйлддээ эдгээрт зохицуулдаг байсан юм. Харин XX зууны дөчөөд онд улс төрийн
сэтгэлгээний үндсэн урсгалууд аль хэдийнээ авторитар болжээ. Энэ хорвоогийн диваажин
бодитой бий болох тэрхэн мөчид л түүнд итгэхээ больсон юм. Ямар ч нэртэй байсан улс