Gölgesinde Yargı Reformu Sempozyumu - Türkiye Barolar Birliği ...

"Hukuk devletinin s ınır alanları " dedi ğim a şır ı hukukla şma HAYRETTIN(Verrechtlichung), çok hukukluluk (Rechtspluralismus), sivil ita- ÖKÇESI İ 'INatsizlik (ziviler Ungehorsain) ve yolsuzluk (Korruption) olguları KONU ŞMASIkar şıs ında "yaşayan" hukuk devleti bir siyaset ve hukuk altsistemi olarak buradaki sorunlara çözüm bulabilmek amacıyla iç karma şıklığını (interne Kompleritaet) 31 belki "informal"araçlar ı da kullanarak geli ştirmeye yönelebilir. Hukuk devletinin"informal" tezahürleri elbette yarg ı erkinde de gözlemlenebilecekve bunlar ın yukar ıda sözünü etti ğim s ınır alanlar ınuzant ıları olarak ortaya ç ıktığı saptanabilecektir. Bu bağlamdaanlayaca ğımız bir "informal adalet"in ülkemizde do ğrudangörgül sosyolojik ara ştırılmas ı pek az yap ılmış olup, problemtan ımiarı bu bilinç üzerine kurulmam ıştır.Bu tür çal ışmalar yap ılırken informal adaletin pozitifyüzü yanında negatif yüzünün de ara ştır ılması gereği elbettebu bilincin bir ön şartı olarak görülecektir.Şu halde önce Bohne'nin yukar ıda saydığım hipotezlerindeyer alan nedenlerin her birinin hukuk devletinin s ınır alanlarındagörülebilecek informal adalet ili şkilerinin nedenleridemek oldu ğunu düşünebileceğiz ve bunlar ın hangi somutinformal adalet ili şkisini ürettiğinin peşine dü şebileceğiz.Hukuk devletinin söz konusu s ınır alanlar ından sivil itaatsizlikve yolsuzluk olgular ının her biri "infonnal adalet" bakımındankendi olu şum koşullar ında farkl ı özellikler ve etkilerhukuk devleti' dir. Bkz. Reiııhardt Beck, Sachzvörterbuch der Politik,2.bask ı, Stuttgart 1986.Bu kavram özellikle N. Luhmann' ın "fonksiyonal-yap ısal" sistemkuraniinda, bizim için hukuk alt sisteminin sorunlann ın anla şılabilmesibalc ımmdan merkezi bir rol oynamaktad ır. Hatta 0, adaleti"Hukuk sisteminin uygun karma şıklığı" olarak tanımlarkençok farkl ı bir bakış aç ısına yönlendirmektedir. Bkz. Niklas Luhmann,Ausdifferenzierung des Rechts. Beitraege zur Rechtssoziologieund Rechtstheorie, Frankfurt/M 1981, S. 374 vd., 388, 405 ve HayrettinOkçesiz, Niklas Luhmann' ın Sistem Kuram ında Adalet Kavraini,b.y.: Çağdaş Hukuk Felsefesi ve Hukuk Kuramı incelemeleri(haz.: H.Okçesiz), HFSA-Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi ArkiviYay ınlan:1, Istanbul 1997, s. 420 vd.421