Błogosławiony ANDRZEJ BOBOLA Towarzystwa Jezusowego. Życie

pośród których najbardziej czynnie występowało bractwo
stauropigjalne wileńskie i Ławra Peczerska w Kijowie. Wilno
stało się centrum walki polemicznej piórem, w czem rej
wodzili początkowo Stefan Zizania i Melecy Smotrzycki.
Najbardziej charakterystycznem z pism polemicznych jest
Smotrzyckiego „Threnos czyli lament jedyney powszechney
apostolskiey wschodniey cerkwie”, wydany w Wilnie w 1610
r. Autor biada nad przejściem na unję 17 rodów książęcych, 48
magnackich i innych „bez liczby" i zwraca się do nich z
bolesnym wyrzutem w imieniu cerkwi schizmatyckiej:
„Atoliście mnie złoczyńcy z tak ozdobnej szaty złupili i nad
nędznem ciałem mojem, z któregoście wyszli, naśmiewiskiem i
urąganiem się pastwicie. Aleć przeklęty wszelki, który na
wzgardę nagość matki swej odkrywa, przeklęci wy, którzy się
z nagości mej naśmiewacie i cieszycie!” Lamenty niewiele
jednak pomagały.
1 ) Archiw Jugo — Zapadnoj Rusi, Cz. II, T. I, str. 68—72; Walkę
przeciw unji, prowadzoną na terenie parlamentarnym gruntownie i szeroko
przedstawił Chodynicki, Kościół prawosławny, str. 356—416.
Łacińska kultura Polski pociągała szlachtę ruską,
dezercje z szeregów prawosławia rosły z dniem każdym.
3. — Wobec tego, że propaganda i zabiegi o
zaspokojenie pretensyj na drodze prawnej, osiągały wynik dla
schizmy niekorzystny, oglądnęło się duchowieństwo
prawosławne za sprzymierzeńcem, któryby siłą dopomógł mu
do zwalczenia znienawidzonej unji. Tym sprzymierzeńcem
mieli się stać kozacy, żywioł jeszcze w początkach XVII w.
napół nomadyczny i rozbójniczy, 1 ) wedle wyrażenia króla
Zygmunta III „faex hominum ex variarum gentium latronibus
collecta”, nazwani ludźmi „wyzutymi z religji i bojaźni Bożej,
stąd gotowymi na wszystko i niedbającymi o
niebezpieczeństwo, które jest ich zawodem i „praecipuum
sacramentum”.
2 ) Początkowo duchowieństwo ruskie
zachowywało się wobec kozaków zupełnie obojętnie, z czasem
jednak poczęło ich kokietować i pracować, by niespożyty ten
żywioł przetworzyć na pewnego rodzaju armję krzyżowców,
108