Błogosławiony ANDRZEJ BOBOLA Towarzystwa Jezusowego. Życie

4 ) Responsio ad animadv. R. P. Fidei Promotoris, super dubio: An
constet de Martyrio, S. R. C. 1739, str. 1—109.
5 ) Sacra Rituum Congregatione E-mo et R-mo D. Cardinali Corradino
Polona seu Luceoriensis Beatificationis seu Declarationis Martyrii Ven. Servi
Dei Andreae Bobola Sacerdotis Professi S. I. Positio super dubio: An constet
de Martyrio et causa Martyrii in casu et ad effectum de quo agitur, Romae
1739.
Świętych 1 ) Wychodząc z założenia, że w procesie, którego
procedura jest zupełnie normalna, wymagane jest zeznanie
przynajmniej dwu świadków naocznych i to zeznanie zgodne,
wystąpił on przeciw świadectwom o męczeństwie, zawartych
w procesach łuckich. Z podanych w nich czterech świadków
skreślić należy, zdaniem kardynała Łukaszewicza, który
widział tylko pogrzeb Boboli i Szalkę, którego świadectwu
brak wymaganych formalności. Dwaj pozostali Maciej
Zasymowicz i Jakób Czetwerynka, to ludzie prości, obaj
mający po sto lat, świadectwo ich zatem, złożone po 70 latach
od śmierci Boboli, niewielką przedstawia wartość. Inni
świadkowie zeznający na podstawie tego, co słyszeli od
naocznych widzów, nie ratują sprawy, bo często są niezgodni
ze sobą. Wątpliwem jest również, czy Bobola poniósł śmierć
za wiarę. Z dzieł Bisaccioniego, 2 ) Alberta Vimina, 3 )
Bussieres’a 4 ) i Brietiusa 5 ) wynika, zdaniem kardynała de
Valentibus, że w buntach kozackich moment religijny wogóle
nie istniał, że miały one charakter czysto polityczny i socjalny,
upozorowany w pewnych wypadkach sprawami religji. W
życiu zakonnem Boboli brak dowodów na to, żeby on pragnął
męczeństwa, niewiadomo również, czy chętnie przyjął on
tortury i śmierć z rąk kozaków. Wymownem w tej sprawie jest
milczenie o męczeństwie Boboli po jego śmierci, współbracia i
przełożeni zakonni nie uważali go za męczennika, sława jego
datuje się dopiero od 1702 r., do którego to czasu pozostawał w
zupełnem zapomnieniu.
Wiele trudu musiał sobie zadać Józef Luna, by odeprzeć
zarzuty promotora wiary. 6 ) W obszernej rozprawie starał się
on wykazać, że element religijny w buntach kozackich odegrał
rolę, jeśli nie czynnika
202