Błogosławiony ANDRZEJ BOBOLA Towarzystwa Jezusowego. Życie

obywatelow koronnych i W. X. Lit. religiey greckiey,
postanowioną zgodę, według punktów na elekcyi naszey
spisanych, exekwuiemy, y według ich onym napotym tak w
Unii będących, iako y nie będących, zachować hac lege
perpetua cum successoribus nostris obiecuiemy.” 1 ) Był to
właściwie najwyższy sukces, jaki prawosławni osiągnęli w
sejmie, przed buntem Chmielnickiego.
Nikłe te wyniki, silnej zresztą akcji na terenie
parlamentarnym, tłumaczą się najpierw odpływem szlachty z
cerkwi i przechodzeniem jej do Kościoła łacińskiego. Rozwój unji,
szkolna i misyjna działalność Jezuitów i innych zakonów,
asymilacja kulturalna i narodowościowa przerzedzała i
dziesiątkowała szeregi wyznawców prawosławia. 2 ) Kolosalną
klęskę sprawiło mu w tym względzie nawrócenie się na katolicyzm
księcia Jeremjego Wiśniowieckiego, schizmatyka z urodzenia,
który porzucając schizmę, poszedł w ślady potentatów ruskich
Ostrogskich i Zasławskich. Młody Jeremi, kształcąc się w kolegjum
jezuickiem we Lwowie, „zasmakował w łacinie jezuickiej” 3 ) i w
czasie swego pobytu we Włoszech, skłonił się na stronę
katolicyzmu, który przyjął w 1632 r. po powrocie do Polski.
Hierarchja prawosławna dobrze pamiętała dobrodziejstwa, jakich
doznała od ojca Jeremjego, starosty owruckiego, Michała, pod
którego egidą Izajasz Kopiński pokrył Zadnieprze siecią cerkwi i
monasterów, dlatego usilnie starała się młodego a potężnego księcia
odwieść od katolicyzmu. Nie pomogły jednak perswazje, zawiodły
namowy i groźby, 4 ) Jeremi wytrwał w swem postanowieniu i stał
się gorliwym krzewicielem katolicyzmu i łacińskiej kultury na
Zadnieprzu. 5 )
1 ) Vol. legum, T. III, str. 407, n. 15; str. 443, n. 15; T. IV, str. 7, n. 9;
str. 52—53, n. 8; str. 94; Tomkiewicz Władysław, Cerkiew dyzunicka w
dawnej Rzeczypospolitej Polskiej, Okres walki z unją kościelną 1596—1635,
Przegląd Powszechny, Kraków 1933, T. 200, str. 149-178.
2 ) Lipiński, Krzyczewski, str. 187.
3 ) Szajnocha Karol, Szkice historyczne, Lwów 1861, T. III, str. 190.
4 ) Zob. dedykację kazań Piotra Mohiły (wyd. 1. VI. 1632 w Kijowie)
Krest Christa Spasitiela; oraz metropolity Kopińskiego „Łyst do ksionżencia
Jeremii Korybuta Wiszniewieckoho, toho czasu pysanyj, jak z Rusyna
Lachom został”, Rps Akad. Um. Kraków, T. 281.
113