Jerusalén en Tiempos de Jesús, por Joachim ... - El Mundo BÃblico
Jerusalén en Tiempos de Jesús, por Joachim ... - El Mundo BÃblico
Jerusalén en Tiempos de Jesús, por Joachim ... - El Mundo BÃblico
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
386 Situación social <strong>de</strong> la mujer Situación social <strong>de</strong> la mujer 387<br />
prohibida a las mujeres 143. En casa, la mujer no era contada <strong>en</strong> el número<br />
<strong>de</strong> las personas invitadas a pronunciar la b<strong>en</strong>dición <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> la comida<br />
144. Finalm<strong>en</strong>te hay que m<strong>en</strong>cionar aún que la mujer no t<strong>en</strong>ía <strong>de</strong>recho<br />
a prestar testimonio 145,' puesto que, como se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> Gn 18,15, era<br />
m<strong>en</strong>tirosa 146. Se aceptaba su testimonio sólo <strong>en</strong> algunos casos concretos<br />
excepcionales, <strong>en</strong> los mismos casos 147 <strong>en</strong> que se aceptaba también el <strong>de</strong> un<br />
esclavo pagano: <strong>por</strong> ejemplo, para volver a casarse una viuda bastaba el<br />
testimonio <strong>de</strong> una mujer acerca <strong>de</strong> la muerte <strong>de</strong>l primer marido 148.<br />
En'conjunto, la situación <strong>de</strong> la mujer <strong>en</strong> la legislación religiosa está<br />
muy bi<strong>en</strong> reflejada <strong>en</strong> una fórmula que se repite sin cesar: «Mujeres, esclavos<br />
(paganos) y niños (m<strong>en</strong>ores)» 149; la mujer, igual que el esclavo no<br />
judío y el niño m<strong>en</strong>or, ti<strong>en</strong>e sobre ella a un hombre como dueño ISO, lo<br />
cual limita también su libertad <strong>en</strong> el servicio divino. Es <strong>por</strong> ello <strong>por</strong> lo<br />
que, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista religioso, se halla <strong>en</strong> inferioridad ante el<br />
hombre 151.<br />
Añadamos a todo esto que no faltan juicios <strong>de</strong>s<strong>de</strong>ñosos acerca <strong>de</strong> la<br />
mujer 152; resulta sorpr<strong>en</strong>d<strong>en</strong>te constatar que éstos superan a los juicios<br />
favorables, los cuales, <strong>en</strong> verdad, tampoco faltan 153. Es significativo que<br />
el nacimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un varón sea motivo <strong>de</strong> alegría 154, mi<strong>en</strong>tras que el nacimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> una hija se ve frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te acompañado <strong>de</strong> indifer<strong>en</strong>cia,<br />
incluso <strong>de</strong> tristeza 155. T<strong>en</strong>emos, pues, la impresión <strong>de</strong> que también el<br />
143 Qid. IV 13. 2 Tim 3,14 supone que Timoteo ha sido instruido <strong>en</strong> la Escritura<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> la más tierna edad; <strong>por</strong> lo que, naturalm<strong>en</strong>te, tuvo que hacerlo su piadosa<br />
madre y abuela (1,5). Pero se trata aquí <strong>de</strong> una <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> casa; <strong>por</strong> lo <strong>de</strong>más,<br />
era una situación especial, ya que el padre <strong>de</strong> Timoteo era pagano (Hch 16,3).<br />
'44 Ber. VII 2.<br />
14' Shebu. IV 1; Siiré Dt 19,17, § 190 (46" 52); b. B. Q. 88'; Ant. IV 8,15,<br />
§ 219.<br />
'46 Yalqut Shimeoni I, § 82, ed. <strong>de</strong> Vilna (1898) 49' abajo. Josefo, Ant. IV 8,15,<br />
§ 219: «A causa <strong>de</strong> la ligereza y temeridad <strong>de</strong> su sexo».<br />
147 R. H. I 8.<br />
14& Yebo XVI 7.<br />
'49 Ber. III 3; R. H. I 8; Sukka II 8; B. M. I 5 Y passim.<br />
ISO b. Qid. 30 b • Billerbeck, III, 562.<br />
151 He aquí una oración que se recomi<strong>en</strong>da rezar todos los días: «Alabado (sea<br />
Dios) <strong>por</strong> no haberme hecho mujer» (Tos. Ber. VII 18 [16, 22.24]). J. Leipoldt,<br />
[esus und Paulus (Leipzig 1936) 37, repite una observación <strong>de</strong> R. Meyer: ni el AT<br />
ni. la Misná conoc<strong>en</strong> la forma fem<strong>en</strong>ina <strong>de</strong> los adjetivos hebreos basld (piadoso),<br />
saddiq (justo), qados (santo).<br />
m J. Leipoldt, [esus und die Frau<strong>en</strong> (Leipzig 1921) 3ss. Abundante docum<strong>en</strong>tación<br />
<strong>en</strong> Billerbeck, véase el índice, IV, 1226s. Filón, <strong>en</strong> sus juicios sobre la mujer,<br />
es aún más severo que el Talmud.<br />
lSl Billerbeck, ibid.<br />
IS' Jr 20,15; Mek. Ex. 12,6 (3< 49) pone como primer ejemplo <strong>de</strong> una «bu<strong>en</strong>a<br />
noticia» el anuncio <strong>de</strong>l nacimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un hijo; b. Nidda 31 b •<br />
u, b. Nidda 31 b • b. Qid. 82 b (par. b. Pes. 65' bar.): «¡Desdichado <strong>de</strong> aquel cuyos<br />
hijos son niñas». Las palabras <strong>de</strong> R. Hisda: «Los hijos no son más queridos que las<br />
hijas» (b, B. B. 141') resultaron tan incompr<strong>en</strong>sibles a los com<strong>en</strong>taristas posteriores,<br />
que recurrieron a explicaciones sorpr<strong>en</strong>d<strong>en</strong>tes: tuvo más suerte con sus hijas,<br />
pues sus hijos habían muerto (Rashi); sus hijas se habrían <strong>de</strong>sposado con doctores<br />
distinguidos (según los tosafistas), etc.: d. S. Zucrow, Wom<strong>en</strong>, Slaveand the h,norant<br />
(Boston 1932) 34s.<br />
judaísmo <strong>de</strong>l tiempo <strong>de</strong> Jesús t<strong>en</strong>ía <strong>en</strong> poca consi<strong>de</strong>ración a la mujer, lo<br />
cual es corri<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Ori<strong>en</strong>te, don<strong>de</strong> es estimada sobre todo <strong>por</strong> su fecundidad,<br />
mant<strong>en</strong>iéndola lo más posible alejada <strong>de</strong>l mundo exterior y sometida<br />
a la potestad <strong>de</strong>l padre o <strong>de</strong>l esposo y don<strong>de</strong>, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista<br />
religioso, no es igual al hombre 156.<br />
Sólo parti<strong>en</strong>do <strong>de</strong> este trasfondo <strong>de</strong> la época po<strong>de</strong>mos apreciar pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te<br />
la postura <strong>de</strong> Jesús ante la mujer. Le 8,1-3; Me 15,41 y par. (d. Mt<br />
20,20) hablan <strong>de</strong> mujeres que sigu<strong>en</strong> a Jesús; es un acontecimi<strong>en</strong>to sin<br />
parangón <strong>en</strong> la historia <strong>de</strong> la época. <strong>El</strong> Bautista había predicado (Mt 21,<br />
32) Y bautizado a mujeres 157, y Jesús cambia consci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te la costumbre<br />
ordinaria al permitir a las mujeres que le siguies<strong>en</strong>. Si pue<strong>de</strong> obrar así<br />
es <strong>por</strong>que exige a sus discípulos una actitud limpia ante la mujer, la actitud<br />
que v<strong>en</strong>ce el <strong>de</strong>seo: «Todo el que mira a una mujer (casada) <strong>de</strong>seándola,<br />
ya ha adulterado con ella <strong>en</strong> su corazón» (Mr 5,28). Jesús no se<br />
cont<strong>en</strong>ta con colocar a la mujer <strong>en</strong> un rango más elevado que aquel <strong>en</strong><br />
que había sido colocada <strong>por</strong> la costumbre; <strong>en</strong> cuanto Salvador <strong>en</strong>viado a<br />
todos (Le 7,36-50), la coloca ante Dios <strong>en</strong> igualdad con el hombre (Mt 21,<br />
31-32).<br />
A<strong>de</strong>más, la postura <strong>de</strong> Jesús respecto al matrimonio repres<strong>en</strong>ta una<br />
novedad sin preced<strong>en</strong>tes. No se cont<strong>en</strong>ta con pronunciarse a favor <strong>de</strong> la<br />
monogamia 158; prohíbe totalm<strong>en</strong>te 159 el divorcio a sus discípulos (Me 10,<br />
9), y no vacila <strong>en</strong> criticar la Torá <strong>por</strong> permitir el divorcio a causa <strong>de</strong> la<br />
dureza <strong>de</strong>l corazón humano (Me 10,5) 160. <strong>El</strong> matrimonio es para él <strong>de</strong> tal<br />
modo indisoluble, que consi<strong>de</strong>ra como adulterio el nuevo matrimonio <strong>de</strong><br />
los divorciados, hombre o mujer 161, puesto que subsiste el primer matrimonio.<br />
Jesús, con esta valoración <strong>de</strong>l matrimonio y con esta forma <strong>de</strong><br />
santificarlo que no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> preced<strong>en</strong>tes, toma <strong>en</strong> serio las palabras <strong>de</strong> la Escritura<br />
<strong>en</strong> las que se <strong>de</strong>clara que el matrimonio es una disposición creadora<br />
<strong>de</strong> Dios 162.<br />
156 C. Ap. II 24, § 201: «La mujer es <strong>en</strong> todo inferior (cbeiron ) al hombre».<br />
lS7 Evangelio <strong>de</strong> los Nazar<strong>en</strong>os: «Ecce mater domini et fratres eius dicebant ei:<br />
joannes Baptista baptizat in remissionem peccatorum; eamus et baptizemur ab eo»<br />
(Jerónimo, Dial, ado. Pelag. III 2 [P. L. 23, col. 570]). Véase sobre este punto<br />
J. Leipoldt, [esus und die Frau<strong>en</strong> (Leipzig 1921) 15s.<br />
lSS Véase supra, p. oO., n. 100.<br />
159 La excepción parektos logou <strong>por</strong>neias se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra solam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Mt (5,32;<br />
d. 19,9); no figura, <strong>por</strong> el contrario, ni <strong>en</strong> Mc 10,11 ni <strong>en</strong> Le 16,18. Como Pablo<br />
tampoco conoce esta limitación, hay que consi<strong>de</strong>rarla como secundaria.<br />
160 b. Sanb. 99' bar. es tal vez un eco <strong>de</strong> esas palabras <strong>de</strong> Jesús; «Si alguno dice:<br />
"Toda la Torá es <strong>de</strong>l cielo m<strong>en</strong>os aquel (único) verso que Moisés, no Dios, ha<br />
pronunciado <strong>de</strong> su propia boca", a ése se le aplica (el texto): "Ha m<strong>en</strong>ospreciado<br />
la palabra <strong>de</strong> Dios" (Nm 15,31)>>.<br />
161 Mt 5,32; 19,9; Mc 10,11-12; Lc 16,18.<br />
162 Gn 1,27; 2,24; Mc 10,6-7.