HET ARCHIEF VAN LUCIUS POMPEIUS NIGER - E-thesis

Tot op de dag van vandaag bestaat het archief uit zeven papyri. Ik zal trachten er acht
nieuwe aan toe te voegen (waarvan drie in een appendix 4 ). Teksten I-VII en XIII-XIV zijn
documenten die Pompeius Niger bijhield omdat ze op juridisch vlak voor hem belangrijk
waren. Ze verschillen sterk van teksten VIII-XII, die stuk voor stuk privé-brieven zijn. De
toevoeging van de acht nieuwe papyri is meteen de belangrijkste reden voor een eerste
volledige uitgave van het archief.
Volgens Whitehorne is het archief vooral belangrijk omdat het ons iets leert over de
economische activiteiten van een Romeinse veteraan gedurende verscheidene decennia in
een periode waarin we bitter weinig informatie over deze materie hebben 5 . Pompeius Niger
is de vroegste in het bronnenmateriaal geattesteerde legioenveteraan uit Romeins Egypte en
de eerste veteraan over alle legerafdelingen heen bekeken uit Romeins Egypte over wie
gedetailleerde informatie bewaard is 6 .
Het archief is volgens ons niet alleen om die reden van belang. Lucius Pompeius Niger is
ontegensprekelijk van Egyptische afkomst en hij dient in de legioenen op een ogenblik dat
slechts heel weinig van zijn landgenoten dit doen. Niger is in het algemeen een figuur die op
heel wat punten verschilt van de manier waarop de moderne vorsers de legioensoldaten in
Romeins Egypte zien. Deze legioenveteraan kreeg bijvoorbeeld zijn burgerrecht pas na zijn
afzwaai. Dit is in strijd met het overal in de moderne literatuur terug te vinden principe dat
enkel Romeinse burgers in de legioenen mogen dienen, en dat deze laatsten, als ze nog
geen civitas hebben voor ze in dienst treden, deze krijgen bij hun inschrijving. Bij Pompeius
Niger was dit laatste zeker niet het geval. We komen hier nog uitvoerig op terug.
PSI XI 1183 (tekst IV bij ons) is een uitzonderlijk belangrijk document, waarover reeds
meerdere geleerden zich het hoofd hebben gebroken. Er is geen enkele parallel te vinden in
de papyri. Heel recent is er m.i. een doorbraak gebeurd door D. Rathbone. PSI XI 1183 is
een censusaangifte - de enige die we in de hele Romeinse geschiedenis hebben - voor een
Romeinse census van Romeinse burgers, i.c. diegene die georganiseerd werd door Claudius
in 47/8.
De reeds bekende documenten informeren ons hoofdzakelijk (maar zeker niet alleen) over
juridische aangelegenheden. Teksten VIII-XII leren ons iets over de levenssfeer en het échte
dagelijks leven van een legioenveteraan en zijn familie in Romeins Egypte. 'Social history' is
4
Omwille van de laattijdige ontdekking van deze papyri leek het beter ze in een appendix te verwerken.
5
J.E.G. WHITEHORNE (1988), p. 445.
6
H. DE KUYFFER (1989), vol. II.1, pp. 516-541, 586-587, 618, 642-643; J.F. GILLIAM (1971), p. 44 (met n. 24);
E.G. TURNER (1975), p. 13; J.E.G. WHITEHORNE (1988), p. 445. De eerste veteraan gezien over alle
legerafdelingen tesamen was niet Pompeius Niger: P. Yale I 60 r. 2-3 vermeldt Gaius Iulius Carus als veteranus
ex equites in 6-5 v. C. Cf. H. DE KUYFFER (1989), vol. II.2, p. 1081. S. DARIS (2000), p. 366 geeft aan dat
Pompeius Niger de oudste met zekerheid geattesteerde veteraan van Legio XXII Deiotariana is in de chora.
9