Geven en nemen - dr Erwin JO Kompanje

staat. Fujikura et al. (1990) maakten cerebrale angiografieën bij vier overledenen
12-24 uur na een acuut overlijden na een algehele circulatiestilstand en na 5 uur
bij één patiënt die een hartstilstand overkwam terwijl hij klinisch hersendood was.
Met een injectiedruk van 100-150 mmHg konden bij de eerste vier patiënten alle
cerebrale vaten gevuld worden en bij de laatste patiënt alleen de arteria carotis
interna en arteria communicans.
Verder werden gevallen gevonden waarbij een iso-elektrisch elektro-encefalogram
en (no-flow' angiografie werd gevonden, maar waarbij de patiënten bij het
klinisch neurologisch onderzoek niet hersendood verklaard konden worden 202 ,
Dat na autolyse van de hersenen de intracraniële druk weer af neemt, waarna gedeeltelijke
vulling van de intracraniële bloedvaten weer aantoonbaar werd,
bewezen onder anderen Lücking en Gerstenbrand (1971) en Schröder (1983). Onduidelijk
is het ofllier vulling of flow is waargenomen. Twee recentere probleemgevallen
bij het angiografisch aantonen van de klinische hersendood zijn door
TomIin et al. in 1981 en door Kosteljanetz in 1988 beschreven. Tomlin et al. (1981)
beschrijven een casus waarbij alleen flow in de intracraniële bloedvaten door de
halsslagader zichtbaar was. Bij obductie bleek dat de nekslagaders en de arteria
basilaris voBedig getromboseerd waren, wat geleid had tot een geïsoleerde hersenstamdood.
Kostel-janetz et al. (1988) beschrijven een patiënt met een subarachnoïdale
bloeding die na het klinisch neurologisch onderzoek hersendood
verklaard kon worden (compleet met hypotensie en diabetes insipidus) maar
gedurende drie dagen na de hersendoodverklaring flow in de cerebrale vaten vertoonde
bij herhaalde angiografieën. Pas op de vierde dag kon een intracraniële
circulatiestilstand worden vastgesteld. Hierna werd de beademing gestaakt en
binnen enkele minuten stopte het hart. Bij obductie werd een aneurysma van de
arteria basilaris gevonden. Ook in dit geval was de hersenstamdood voorafgegaan
aan de totale hersendood.
Leek de cerebrale angiografie in de beginjaren na het ontstaan van het verschijnsel
klinische hersendood zo aantrekkelijk, door de jaren heen heeft deze
techniek steeds meer terrein verloren. Het vervoer van een instabiele klinisch
hersendode patiënt van de intensive care afdeling naar de röntgenafdeling is potentieel
gevaarlijk voor de te transplanteren organen. Nu mag dit geen beletsel
vormen als de dood met zekerheid aangetoond moet worden, maar als dergelijke
acties voorkomen kunnen worden, door met andere middelen de hersendood
eveneens aan te tonen is dit zeer wenselijk. Het injecteren van contrastvloeistof in
de bloedvaten van hersenen in een uiterst kritieke situatie kan gevaarlijk zijn voor
de patiënt. Pallis schrijft in 1990 treffend: "The objectil'e, ofter all, IVOS to diagnose
braill deatlz - Hot to callse U n • De Gezondheidsraad ziet in de cerebrale angiografie
ook een potentieel gevaarlijk onderzoek 203 , en geeft er geen voorkeur aan de klinische
hersendood met deze techniek aanvullend te bewijzen.
Een techniek die in de toekomst zeker een plaats zou kunnen verkrijgen in de
diagnostiek van klinische hersendood is de magnetische resonantie angiografie
107