Geven en nemen - dr Erwin JO Kompanje

asis van nutteloosheid in fysiologische termen lijkt dan ook een beslissing voorbehouden
aan de behandelend arts. Dit zal in principe juist zijn. De arts kan
bepalen of een behandeling in medisch oogpunt nutteloos is, maar de vraag is of
zijn oordeel beslissend moet zijn en of hier verder naar gehandeld moet worden.
Het doel van geneeskunde is immers niet om een positief effect te bereiken in het
lichaam van de patiënt, maar om de patiënt als geheel goed te doen. Het constateren
dat de arts een behandeling futiel acht hoeft nog niet te betekenen dat deze
behandeling gestaakt dient te worden. De beslissing om af te zien van een behandeling
of om deze te staken op grond van redenen waarin een waardeoordeel besloten
ligt zal in overleg met (indien mogelijk) de patiënt en/of diens familieleden
genomen moeten worden. In het onderzoek van Barroso et al. (1992) vond slechts
41 % van de ondervraagde artsen dat een beslissing over het wel of niet (door)behandelen
van een wilsonbekwame kankerpatiënt samen met de familieleden
gemaakt moet worden, in de resterende 59% konden de artsen de beslissing alleen
nemen 354 • Het kan zijn dat familieleden verschillen van mening met de behandelende
artsen en verpleegkundigen over de nutteloosheid van een behandeling, of
dat artsen en verpleegkundigen onderling van mening verschillen over de futiliteit
van de behandeling 355 . In het eerste geval willen familieleden vaak dat doorgegaan
wordt met de behandeling, in het laatste geval vinden de verpleegkundigen meestal
dat de behandeling futiel is en de artsen niet.
Veatch (1994) is van mening dat artsen in het geheel niet de expertise hebben
om te bepalen dat een medische behandeling nutteloos is, omdat zij niet kunnen
bepalen of de effecten van een behandeling zinvol of nutteloos voor de patiënt
zijn. Volgens Veatch is "\Vhat beillg asked is IlOt a qllestioll that medical sciellce eall
answer. "VImt is at stake is what COll1lfs as a good olltcomc". Of de effecten van een
behandeling goed zijn kan een religieuze of ftlosofische vraag, in ieder geval een
heel persoonlijke zijn, maar niet bij uitstek of uitsluitend een medische. Een goede
uitkomst van een behandeling is maar ten dele te vangen in wat in medisch opzicht
goed is voor een patiënt. Een behandelaar is volgens Veatch niet bij machte te overzien
wat een goede uitkomst van een behandeling is voor die betreffende patiënt.
Het behelst meer dan alleen een medische nitkomst, het betreft ook sociale, psychologische,
religieuze, relationele en maatschappelijke uitkomsten die het gevolg
zijn van de behandeling. Een patiënt kan vanuit medisch oogpunt bevredigend
genezen zijn, maar op andere aspecten niet. Aan de andere kant kan de arts vinden
dat de medische uitkomst slecht is, maar deze kan door de patiënt of diens familieleden
als zinvol gezien worden. Zoals al eerder gezegd lijkt de arts wel deskundig
om een behandeling op fysiologische gronden zinloos te noemen. Veatch accepteert
dit als uitzondering: "They (clillicialls) shol/ld, at least be able to deterlllille if
the trealll/ellt will be 'physiologically fl/tile'''.
Waar baseren behandelaars dit oordeel op? Een uitgangspunt kan kennis van de
vakliteratuur zijn. Op basis van deze gegevens kan een behandelaar bepalen dat de
behandeling vanuit medisch oogpunt zinloos is. Toch blijven 'er vragen. Heeft hij
235