Geven en nemen - dr Erwin JO Kompanje

aspect "all de mellselijke ",aardigheid" (p. 83). Dat dit maar een halve waarheid is
zal na lezing van bovenstaande citaten duidelijk zijn 450 . Nu kan bij het opbaren,
net als na obductie, veel van de mutilatie van het lichaam aan het oog van de
rouwenden worden olltrokkeu, maar hierbij gaat men ervan uit dat de lijkwassing
en lijkverzorging door niet-verwanten gebeuren. In de meeste gevallen van autochtone
Nederlanders zal dit het geval zijn. Deze rouwritue1en worden veelal
overgedragen aan de begrafenisondernemer. Nu hebben naast alle autochtone
Nederlanders van 18 jaar en ouder ook alle allochtone Nederlanders cen donor­
formulier thuisgestuurd gekregen en op basis vall de gegeven informatie van de
overheid dit al dan niet geretourneerd. Na september 1998 zal men in de praktijk
geconfronteerd kunnen worden met hersendode allochtone personen die een 'Ja'
hebben laten registreren. Door de onvolledige voorlichting van de overheid kun­
nen nabestaanden hierbij voor verrassingen komen te staan) bijvoorbeeld ten aanzien
van de lijkverzorging. In multicultureel Nederland zal men steeds vaker te
maken krijgen met niet-begrafenisondernemers die de rouwrituelen nih'oeren. In
het prachtige boek Een Laatste Groet. Uitvaart- ell rOllwrituelen ill multicultureel
Nederlalldvall Marrie Bot (1998) kan men dit in tekst en beeld ervaren. Zo schrijft
Bot over de moslims (p. 132): "Een overledene mag per testament zelf mensen (voor
de Iijherzorging) aall\Vijzell. Vaak is dat lIiet gedaan ell dali is het ill principe de taak
van de naaste bloedl 1envanten". In dergelijke gevallen zullen de familieleden voordat
de orgaan- en weefseluitname plaats vindt zeer uitvoerig moeten worden in­
gelicht over de te voorspellen mutilaties aan het dode lichaam. Dit zal met name
van belang zijn bij de mutilaties die van buiten duidelijk zichtbaar zijn zoals de
cornea-, huid- en botwegnamc. In de Turks-Nederlandse en Arabisch-Nederlandse
voorlichtillgsfolders van de Stichting orgaan- en weefselvoorlichting (februari
1998) staat niets over de onvermijdelijke mutilatie van het lichaam en de
gevolgen hiervan voor traditionele en moderne rouwrituelen. Het is trouwens de
vraag of het belang hiervoor voor autochtoon Nederland minder is, gezien de
toenemende gevarieerdheid van rouwrituelen en lijkverzorging\'vensen.
De gevolgen voor het lichaam na postmortale orgaan- en weefseldonatie zijn
door sommige onderzoekers vergeleken met de gevolgen van obductie. De redenen
die nabestaanden geven wanneer zij een verzoek tot obductie bij een overleden
dierbare weigeren hebben vooral te maken met bedenkingen die zij hebben bij de
gedachte aan mutilatie van het lichaam. McPhee et al. (1986) en Sherwood & Start
(1995) noemen dit als belangrijkste reden. Sanner (1994) vond dezelfde bedenkingen
bij weigeringen voor obductie als weigeringen voor orgaandonatie. De
gedachte dat het lichaam 'uit elkaar werd gesneden' ervoeren velen als belastend.
Opvallcnd was dat meer ondervraagden bedenkingen hadden tegen orgaandonatie
dan tegen obductie. Verder was opvallend dat de ondervraagden mecr moeite
hadden om toestemming te geven voor orgaandonatie bij een bloedverwant dan
bij zichzelf. Verder bleek dat hoe jonger de ondervraagden waren, des te frequenter
zij toestemming gaven. Zo stemde 90% van de 18-29 jarigen, 87% van de 30-59
347