Geven en nemen - dr Erwin JO Kompanje

afvragen hoe we tegen het begrip verantwoordelijkheid moeten aankijken in dit
verband. Maakt het feit dat we lid zijn van de menselijke soort ofvan de Nederlandse
samenleving dat we een morele verantwoordelijkheid hebben jegens elkaar,
bijvoorbeeld vanuit een gedachte van solidariteit? En als dit zo is wie kan ons dan
verantwoordelijk stellen voor onze keuzen of het nalaten daarvan? Van ",rilligenburg
et al. (i 993) stellen dat: "IlIdielI de ge!'olgell I'all het !'erall/woordelijk stellelI
beter zijll dan het afzien daar!'all, de handelillg lIloreei juist is". Stel dat iedereen zich
bereid zou verklaren tot orgaan- en weefseldonatie dan is het gevolg hiervan dat
meer organen/weefsels beschikbaar komen voor transplantatie. Deze gevolgen van
bereidheid tot orgaandonatie zijn zonder meer beter dan het afzien vanuit het
perspectief van de ontvangers bezien. Als echter blijkt dat slechts enkelen zich
bereid verklaard hebben, mogen zij de anderen of de samenleving als geheel (i.c.
volksvertegenwoordigers zoals politici of de overheid) dan moreel verannvoordetijk
stellen voor het niet vrijkomen van organen en weefsels en yoor het orgaantekort?
Heeft de Nederlandse samenleving als geheel een collectieve morele verantwoordelijkheid
ten aanzien van de reductie van het orgaantekort? Van
Willigenburg et al. (1993) onderscheiden bij hun bespreking van morele verantwoordelijkhcid
een gestructureerd en een niet gestructureerd collectief. De overheid
kan men als gestructureerd collectief zien, de samenleving als ongestructureerd
collectief. De leden van de samenleving zijn toevallig in ruimte en tijd bijeen
en hebben in de regel geen gemeenschappelijke doeleinden. Het gestructureerde
collectief heeft een interne organisatie die gericht is op het bereiken van één of
meer doelen. De overheid kan het als haar taak zien het centrale donorregister in te
richten ten einde een bijdrage te leveren aan de pogingen om het orgaanaanbod te
vergroten en daarmee bij te dragen aan de bevordering van de volksgezondheid.
De vraag stellen zij aan een ongestructeerd collectief, de samenleving. Heeft de
samenleving dan een collectieve morele verannvoordelijkheid voor het donortekort?
Nee, wanneer de samenleving geen morele gemeenschap is, en volgens van
WiIligenburg et al. is de Nederlandse samenleving dat niet. Als dat waar is, blijft er
slechts een individuele verantwoordelijkheid; het geheel is dan niet meer dan de
som van de delen. Daarom zal de samenleving haar morele verantwoordelijkheid
in distributieve zin niet aan te rekenen zijn. 'Vel kunnen de individuele leden van
de samenleving zich laten leiden door gevoelens vall solidariteit. Subtiel wordt in
de voorlichtingscampagnes voor orgaandonatie in deze richting gestuurd: "Dollar
worden, dat doe je voor elkaar", echter al jaren zonder duidelijk resultaat, het (voor
elkaar' heeft blijkbaar geen sterk draagvlak of wel een draagvlak maar door onvoldoende
motivatie gevoed. Solidariteit wordt hier gezien als 'voor elkaar opkomen',
'elkaar helpen in moeilijke tijden'. Kirkels (1990) schrijft dan ook: "Be/! gereguleerde
maatschappij kalllliet zonder solidariteit". Daarom is volgens hem het solidariteitsbescf
wel vervangen door een recht op solidariteit. De oproep om zich uit
te spreken over orgaandonatie is in dit kader te plaatsen. De filosoof Van der Wal
(1990) geeft het spanningsveld tussen vrijheid en solidariteit als volgt weer: ': .. wij
362 HOOFDSTUK I I