Geven en nemen - dr Erwin JO Kompanje

lichaam gaat daarom bij het overlijden over in 'eigendom' van de nabestaanden.
Deze mogen (en moeten uiteindelijk) beslissen over begrafenis, crematie, sectie,
orgaandonatie etcetera. Deze beslissingen zijn uiteraard beperkt door wat de overledene
zelf heeft aangegeven, en wat de wet en de goede zeden hebben gesteld. Dat
de wensen van het voormalige individu nagevolgd worden is te zien als respect
voor dit individu en piëteit met betrekking tot diens stoffelijk overschot.
Hoe nu handelingen aan de overledene in moreel opzicht te zien? Meer dan
respect voor de overledene, diens lichaam en diens wil, is er niet. Die houding mag
van betrokkenen worden verwacht zowel vanuit de gedachte dat de mens zijn
lichaam in beheer als dat de mens zijn lichaam in bezit heeft. Het is ook aan de
hulpverleners om respectvol met de overledene en diens stoffelijke overschot om
te gaan. De integriteit zal niet 'zomaar' geschonden mogen worden. En schending
wordt gelegitimeerd door het grote goed dat eruit voortkomt, het verkrijgen van
organen voor transplantatie. Zo zal wellicht het inbrengen van een DBTL-catheter
voor het koelen en spoelen van de nieren als respectvol te zien zijn, maai' de zogenaamde
'super-rapid' methode (zie § 8.1) niet meer (voor deze afi.veging van de
preservatietechnieken zie § 8.2). Respect voor het voormalige individu en de integriteit
van diens lichaam en ook een houding van piëteit voor diens stoffelijke
overschot zijn belangrijke morele principes. Schendingen ervan worden door de
samenleving sterk veroordeeld 347 • Petersen (1993, in Bockenheimer-Lucius &
Seidler, 1993: 53): "Die KIIltUf eines \folkes wird darall gemessell, wie es mit seinen
Toten tl11lgeht': Dat men volgens de ''\'et op de Orgaandonatie zonder de expliciete
toestemming van de persoon na de dood handelingen aan diens lichaam mag
verrichten ligt op de grens van schending van de integriteit van het lichaam.
Volgens Dekkers (1992) is het schenden van de integriteit van het lichaam een zeer
indringende morele ervaring. Dit geldt niet alleen voor leken maar bijvoorbeeld
ook voor zeer ervaren intensive care-verpleegkundigen (Kampanje 1994,1995).
Hierbij kwam naar voren dat naast ethische termen als respect en waardigheid
vooral esthetische termen als schending van de heelheid en toonbaarheid in het
geding waren. Het feit dat het toegestaan is om orgaanpreserverende handelingen
na de dood te verrichten en pas later toestemming te verkrijgen kan in de praktijk
een ernstige schending van de integriteit van het lichaam betekenen bij personen
die een expliciet 'nee' voor orgaandonatie hebben laten registreren. Dit komt vooral
bij een non-heart-beating procedure naar voren, hetgeen op zijn minst moreel
bedenkelijk is. In plaats van rechtszekerheid voor de donor impliceert de wet hier
het risico van schending van lichamelijke integriteit.
3 Rechtvaardigheid
"The wisdom of tmtlsportillg trauma Jlictims sufferillg cardiopulmollary arrest at the
scene or durÎtlg transport must be questioued" 348
224 HOOFDSTUK 7