Geven en nemen - dr Erwin JO Kompanje

op te maken wanneer de arts het donorregister mag raadplegen, maar uit artikel 22
zou men kunnen lezen dat dit reeds voor het overlijden mag, hoe weet men
immers of men voor het overlijden gerechtigd is tot het verrichten van op orgaandonatie
voorbereidende handelingen? De voorlichter van het Ministerie, Wever
schrijft hierover: '7ell vierde lJlag l'óór het illtredell1/all de dood eu ter voorbereiding
vall de uitllame van organen el11Veefsels, onderzoek worden gedaan efl mogen (l'oorbereidellde)
maatregelellwordell getroffen" ( .... ) "Het ollderzoek waarop de wet doelt,
heeft bijvoorbeeld betrekkillg op het bepalet/ vall de bloedgroep ell het opsporell vall
illfecties. De maatregelelI \Vaam.'er de wet spreekt, hebbell betrekkillg op de kill/stmatige
beademing of maatregelen om de organen 1'oor donatie geschikt te houden" 257.
De handelingen die de arts vóór het overlijden wil verrichten zijn handelingen
waarvan uitstel tot na het overlijden niet geduld kan worden en die de geneeskundige
behandeling niet in de weg staan. De restrictie die de wetgever in de WOD
heeft gegeven is daarom niet redelijk. Door de op orgaandonatie voorbereidende
en orgaanpreserverende handelingen is de patiënt niet te schaden. Wachten op de
dood is niet redelijk.
2 Wat is de positie !'all de artselI ell verpleegklllldigell? Hebbell zij een dllbbelrol?
Er wordt wel gezegd dat de handelingen die aan een stervende patiënt verricht
worden nog therapeutisch zijn en dat de donorfase pas ingaat als de hersendood
duidelijk is. Dit is echter niet redelijk. De artsen en intensive care-verpleegkundigen
weten in de meeste gevallen dat het leven van de patiënt niet meer te
behouden is en dat alle handelingen die zij aan de patiënt ondernemen, vanaf dit
keerpunt, bedoeld zijn tot behoud van de organen. Zij hebben een eenzijdig aangegane
behandelingsplicht ten opzichte van de patiënt, een therapeutische zorgplicht
258 die pas zal ophouden op het moment van overlijden. Is het afsterven van
de hersenen nog niet door het klinisch neurologisch onderzoek aangetoond, maar
is er een gegrond vermoeden op basis van observaties bij de patiënt, dan ervaren
intensive care-verpleegkundigen opvallend vaak dat zij als 'wolf in schaapskleding'
handelen. De (hersen)dood van de patiënt is onvermijdelijk geworden. Zonder de
optiek van orgaandonatie zouden de hulpverleners kiezen voor een rustig overlijden,
waarvan, na het staken van ingestelde, nu fuHel geworden, therapie, de familieleden
naast het bed gezeten getuige hadden kunnen zijn. Dit palliatieve stervensbegeleidende
handelen behoort tot de zorgplicht van goed hulpverlenerschap.
De arts kiest in veel gevallen bij voorbereiding tot orgaandonatie echter voor een
invasief ingrijpen in dit stervensproces, een niet-therapeutisch doorhandelen tot
aan en na de iatrogeen ontstane klinische hersendood. Soms wordt bewust voor
het afwachten van de klinische hersendood gekozen, vanuit de gedachte van orgaandonatie.
Ook had immers gekozen kunnen worden voor het staken van de
behandeling op basis van een infauste prognose, waarna de patiënt was overleden
na een circulatiestilstand. Dat hiermee een bruikbare orgaandonor verloren gaat is
de consequentie van de wet, hetgeen waarschijnlijk niet voorzien en ook niet be-
162 H 0 0 F 0 5 TUK 5