Geven en nemen - dr Erwin JO Kompanje

gemeenschap beschouwt de mens als dood op het moment dat vaststaat dat de
hersenen dood zijn. De vaststelling van de dood van de hersenen is een indicator
dat de mens het leven heeft verlaten en lUI als dood te beschouwen is, net zo goed
als de stilstand van de circulatie van bloed in het gehele lichaam een indicatie is dat
de volledige dood is ingetreden.
Anders dan bij de secundaire hersendood is het bij een patiënt bij wie de hersenen
niet secundair als gevolg van een algehele circulatiestilstand te gronde gaan
maar door een primair intracraniële circulatiestilstand. In de moderne geneeskundige
praktijk wordt dit beeld herkend in twee verschillende situaties:
I De primaire hersendood
Bij een patiënt met een ernstige intracraniële aandoening waarbij besloten is
deze niet kunstmatig te gaan beademen, zal men in de meeste gevallen eerst een
ademstilstand waarnemen, waarna door ischemische anoxie van het hart secundair
een algehele circulatiestilstand zal optreden. De chirurg Vietor Horsley
schreef in 1894 in the Qllarterly Medical JOllrllal een artikel met de titel "011 tlle
mode of de(lfh ill cerebral compressioll, alld its prevelltioll" waarin hij schreef dat in
gevallen van ernstige cerebrale schade eerst de ademhaling uitviel en later het hart
pas stopte. Volgens bijvoorbeeld Pallis & Harley (1996) is dit artikel de oudste
omschrijving van wat wij heden ten dage kennen als de primaire (natuurlijke)
hersendood. Echter reeds in 1800 beschreef de Franse chirurg/anatoom Marie
François Xavier Biehat (1771-1802) in zijn klassieke boek Recherches pllysiologiqlles
sllr la vie et la mort dat de mens primair of aan de hartdood,of aan dood van
de longen of aan hersendood sterft. In dit boek beschreef Bichat de invloed van de
dood van hart, longen of hersenen op de overige organen. Bichat heeft met zijn
boek proberen te bewijzen dat de mens uit gescheiden orgaansystemen bestond.
Hij onderscheidde organisch leven (hart en longen) en animaal leven (de hersenen).
De hersenen waren voor Bichat niet het centrale van de mens, de mens
stierf als een van de drie systemen stierf (''lede Art des plötzlichell Todes begillIlt ill
der Tat lIIit der Ullterbreclllll/g des Billtkreislallfes, der Atlllllllg oder der HimtiitigkeU.
Einer dieser drei Ftmktionen sistiert zuerst."), maar het moment dat het hart
definitief ophield met pompen noemde hij het 'Ultimum moriens'. In de laatste
Duitse vertaling van het werk uit 1912 15 , wordt in de laatste drie hoofdstukken de
Hirntod behandeld. In het laatste hoofdstuk ("VOII dell/ Eilljlllfi des Himtodes allf
dell allgemeillell Tod») omschrijft Bichat wat er gebeurt na een zeel' ernstige
hersenbeschadiging (door een bloeding of trauma): ': .. der Erscheillllllgell des allgelIIeillell
Todes, der illl Gehim begillIlt...: 1. Alljl/eb/II/g der Himtiitigkeit; 2. plötzliche
Alljl/eb/lIIg der Elllpfilld/II/gell /II/d willkllrlicl/ell Beweg/II/gell; 3. gleichzeitige
Liihlll/lIIg des Zwercl/fells II//d der Illterkostallllllskelll; 4. Ullterbreclllll/g der lIIeclJanischen
Atemf/llJktiollell/llld infolge dm/on der Stimme; 5. Vemichttmg der chemischelI
Ftmktionell; 6. Obergang l'on scJnvarzem Blute in das arterielle System;
7. \1erlallgsallllll/g des Kreislallfs dIlreIl dell KOlltakt des sclllvarzell Bllltes lIIit delll
Herzells lmd den Arteriell /llld absolute Unbeweglichkeit aller Tei/e, illsbesondere der
24 HOOFDSTUK I