Geven en nemen - dr Erwin JO Kompanje

1.1 INLEIDING
De dead-donor-rule is de norm dat een orgaandonor dood moet zijn en niet
gedood mag worden voordat (ongepaarde) organen en weefsels verwijderd mogen
worden voor transplantatiedoeleinden. Echter op welk moment is een mens dood
of als dood te beschouwen en wanneer kunnen wij hem of haar als dood zijnde
behandelen? Welk moment in het stervensproces van de mens is gekozen als grenspunt
tussen leven en dood en waarom? Zijn er misschien verschillende
momenten? Op deze vragen wordt in de volgende drie hoofdstukken ingegaan.
1.2 DE DEAD-DONOR-RULE
De term dead-donor-rule is in 1988 door Robertson geïntroduceerd? Twee regels
zijn aan deze norm te onderscheiden:
1 Een mens mag niet gedood worden door de ttitname van de organen.
Uitname van organen zoals het hart of de longen zal een levend mens direct
doden, hetgeen uiteraard moreel verwerpelijk is.
2 Organen mogen pas uitgenomen worden nadat onomstotelijk de dood is vastgesteld,
ook al zal een eerdere uitname van het orgaan (bijvoorbeeld de nieren of
de lever) de patiënt niet direct doden.
In alle Europese landen, in alle Noord-Amerikaanse staten en Australië is de
dead-donor-rule een dwingende norm die zijn basis in morele en juridische regels
vindt. Afwijken van deze regel is te zien als schending van het respect voor het
menselijk leven en zal wantrouwen in de samenleving veroorzaken ten aanzien
van artsen en het geneeskundig handelen. De angst dat donoren in sommige
gevallen niet dood zijn bij de orgaanuitname leeft werkelijk in de samenleving 8 .
Vulto (1991) beschrijft de weerstanden tegen het donorschap bij Nederlanders.
Deze zijn: men vindt het idee te bedreigend; men vreest te vroeg doodverklaard te
worden; men is bang voor handel in organen en men vindt orgaanuitname een
naar idee voor de naasten.
Hoe weet men nu zeker dat een mens is overleden, zodat zonder de dead-donorrule
geweld aan te doen organen uit het lichaam van de patiënt uitgenomen
kunnen worden? De dood wordt in Nederland door een arts vastgesteld en deze
tekent een overlijdensverklaring. De arts heeft de verantwoordelijkheid en de
plicht de dood vast te stellen naar geldende criteria. De samenleving moet erop
kunnen vertrouwen dat artsen kennis en vaardigheden hebben om de dood, ook
in een complexe situatie zoals in geval van hersendood vast te kunnen stellen. Het
is daarom opmerkelijk dat in de wet in Nederland beschreven staat dat de vaststelling
van de hersendood slechts onder de verantwoordelijkheid van slechts één arts
valt. Een gedeelde verantwoordelijkheid zou het draagvlak van doodverklaring
onder de omstandigheid van hersendood vergroten. De naasten van een hersen-
22 HOOFDSTUK I