Geven en nemen - dr Erwin JO Kompanje

'Hersendoodcriteria' van de Gezondheidsraad is dat de dood van de mens bepaald
wordt door de dood van de hersenen. Dit standpunt wordt in dit proefschrift als
wetenschappelijk en normatief plausibel uitgangspunt aanvaard. Dit standpunt is
van belang bij de verdere analyse van de doodverklaring van orgaandonoren,
zowel bij heart-beating donoren als non-heart-beating donoren. De termen
natuurlijke en onnatuurlijke hersendood worden geïntroduceerd. De natuurlijke
hersendood is synoniem aan de traditionele dood na stilstand van circulatie van
bloed en ademhaling, de onnatuurlijke hersendood ontstaat na een geïsoleerde
intracraniële stilstand van circulatie van bloed bij een kunstmatig beademde
patiënt. De klinische hersendood is te zien als de onnatuurlijke hersendood.
Hoewel vaak als een en hetzelfde verschijnsel genoemd zijn de natuurlijke en
onnatuurlijke hersendood niet aan elkaar gelijk. Het klinische beeld en de pathogenese
verschillen op veel punten van elkaar.
In HoofdSflIk 2 wordt de geschiedenis van de klinische hersendood beschreven.
Dit verschijnsel is aan het einde van de jaren vijftig van deze eeuw door nieuwe
mogelijkheden in de acute geneeskunde (kunstmatige beademing en uitwendige
hartmassage) ontstaan. Met name door Franse wetenschappers is het intravitaal
afsterven van het intracraniëel gelegen deel van het centrale zenuwstelsel in deze
periode uitvoerig bestudeerd. Het werd door hen als 'coma dépassé' beschreven.
In dezelfde periode ontstond de moderne transplantatiegeneeskunde. In 1968
werden door een commissie van de Harvard Universiteit in de Verenigde Staten
de criteria voor het vaststellen van wat wij nu de klinische hersendood noemen
gepubliceerd. Daarmee introduceerden zij een nieuwe doodsdefinitie. Nagegaan
wordt wat de invloed van de behoefte aan organen van de transplantatiegeneeskunde
is geweest op het ontwikkelen van de Harvard-criteria. Uit deze analyse
blijkt dat het belang van de transplantatiegeneeskunde hierop een belangrijke
invloed heeft gehad, en dat de hersendood als dood van de mens en transplantatiegeneeskunde
niet los van elkaar te zien zijn. Het is niet aarmeme1ijk dat als
de transplantatiegeneeskunde geen belang ZOll hebben gehad bij de organen van
klinisch hersendode patiënten deze situatie in 1968 als dood zou zijn beschreven.
In de meeste landen, waaronder Nederland, wordt de klinische hersendood tegen­
woordig beschreven als whole-brain death. Het uitgangspunt hierbij is dat de
gehele hersenen inclusief de hersenstam en verlengde merg afgestorven zijn.
Andere concepten van hersendood zoals de 'hersenstamdood' en de neocorticale
of cerebrale dood worden kort besproken. Bij het hersenstamdoodconcept wordt
uitgegaan van de gedachte dat als de hersenstam is afgestorven men de death of
the brain as a whole kan veronderstellen. Bij neocorticale en cerebrale dood wordt
uitgegaan van de gedachte dat als de grote hersenen zijn afgestorven menselijk
(persoonlijk) leven is geëindigd.
De Commissie Hersendoodcriteria van de Gezondheidsraad gaat bij wholebrain
death uit van een volledig en definitief verlies van de functies van de
hersenen en de hersenstam, inclusief het verlengde merg. In Hoofdsfllk 3 wordt
400 SAMENVATTING