12 temel kurs - Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derneği

KAN B‹LEfiENLER‹N‹N HAZIRLANMASI, SAKLANMASI VE NAKL‹
Günümüz modern kan bankac›l›¤›nda temel kurallardan biri hastaya gereken kan bileflenlerinin transfüze edilmesi
olup kan merkezleri ve transfüzyon servisleri, kan bileflenlerinin haz›rlanmas›nda ortak bir yol izlemelidir. Amaç al›c›-
ya yararl› olacak, güvenli ve etkili bilefleni sa¤lamakt›r. Bu nedenle; kan›n toplanmas›, test edilmesi, haz›rlanmas›, saklanmas›
ve tafl›nmas› ile ilgili tüm aflamalarda kullan›lan yöntemler, çal›flan personel, test malzemeleri, ekipman ve bileflenlerin
içerikleri ile ilgili kalitenin sa¤lanmas› gözetilmeli ve uygulamalar standart hale getirilmelidir. Tüm ifllemler,
elde edilecek son ürünün etkili ve saf olmas›n› sa¤lamal›, kan içeri¤inin canl›l›¤› ve fonksiyonlar› korunmal›, mikrobiyal
bulafl en aza indirilmeli, saklama s›ras›nda meydana gelebilecek kimyasal ve fiziksel de¤iflikliklerin olabildi¤ince
gecikmesi için önlemler al›nmal›d›r.
ANT‹KOAGÜLAN VE KORUYUCU SIVILAR
Torbaya al›nan kan›n p›ht›laflmas› önlenmeli, hücrelerin canl›l›klar›n› sürdürmeleri sa¤lanmal› ve plazma proteinlerinin
aktiviteleri korunmal›d›r. Bu amaçlarla kan, antikoagülan ve koruyucu s›v›lar ile kar›flt›r›lmaktad›r. Al›nan kan›n
p›ht›laflmamas› torbaya konulan antikoagülan madde ile, kan hücrelerinin metabolizmalar›n›n devaml›l›¤› ise koruyucu
s›v›larla sa¤lan›r.
Düflük s›cakl›kta saklan›rken kan hücrelerinin glikolitik aktiviteleri devam eder. Metabolik aktiviteleri s›ras›nda besleyici
maddeleri ve enerji kaynaklar›n› kullan›rlar. Adenozin trifosfat (ATP) seviyelerinin transfüzyon sonras› canl›l›kla
ilgisi oldu¤undan, antikoagulan-koruyucu s›v›lar ATP yap›m›n›n devam›n› sa¤layacak flekilde formüle edilir. Glikolitik
yolda ATP yap›m›n› sa¤lamaya yetecek miktarda dekstroz veya glukoz bulunmas› gerekir. Dekstroz, eritrosit metabolizmas›
s›ras›nda enerji kayna¤› olarak kullan›l›r. Kan hücrelerinin canl›l›¤› için ATP düzeyinin ve oksijen tafl›ma kapasitesinin
devaml›l›¤› belirli bir oranda tutulmal›d›r. Eritrositlerin ATP sentezlemesi için gerekli substrat› adenin sa¤lar.
Bu amaçla koruyucu s›v› içine konulan adenin ATP sentezini, fosfat ise 2,3-DPG (difosfogliserat) düzeyini art›r›r.
Ortam›n pH’s› glikoliz sonucu ortaya ç›kan laktik asit nedeniyle düflece¤inden ortama dengeleyici olarak sodyum bifosfat
eklenir. Sitrat ise s›v› içinde tri-sodyum sitrat halinde bulunur ve kalsiyum iyonu ile birleflerek koagülasyonu (p›ht›laflmay›)
önler.
Bu nedenlerle aralar›nda baz› farkl›l›klar bulunsa da tüm antikoagülan ve koruyucu s›v›larda yukar›da belirtilen
maddeler, yani dekstroz/glukoz, adenin, fosfat kombinasyonlar› ve sitrat bulunur.
Uygun antikoagülasyon için kan ile sitratl› s›v›n›n belirli bir oranda kar›flmas› gereklidir. Genellikle her 100 ml kan
için 14 ml sitrat yeterlidir. 450 ml ± % 10 miktarda (405 - 495 ml) kan toplanmas› için 63 ml sitrat uygundur. Standart
ticari kan torbalar› bu miktara ayarlanm›flt›r. 450 ml ± % 10’dan daha fazla kan al›nmas› halinde torbada p›ht›lar oluflurken
daha az kan al›nd›¤›nda hastada, torbada serbest kalan fazla sitrata ba¤l› yan etkiler (sitrat toksikasyonu) görülebilir.
E¤er bu torbalara (450 ml’lik torbalara) flebotomi s›ras›nda ba¤›flç› reaksiyonlar› ya da di¤er sebeplerle 400
ml.den az, yani yetersiz miktarda tam kan toplanabilmiflse torbaya "düflük hacimli ünite ..... ml" fleklinde etiket yap›flt›r›lmal›d›r.
Düflük hacimle toplanan tam kan, eritrosit konsantresi haline getirilmeli ve sitrat miktar› fazla olaca¤›ndan
plazmas› imha edilmelidir. 300 ml’den az volümde al›nm›fl kan›n kullan›m› uygun de¤ildir. E¤er, ba¤›fl öncesinde 300
ml kan toplanmas› planlanm›fl ise, antikoagülan-koruyucu s›v› miktar› kan / sitrat oran› korunacak flekilde azalt›lmal›-
d›r.
Ek solüsyonlar: Eritrosit ömrünü ve fonksiyonlar›n› uzatmak amac›yla, antikoagülanl› s›v›ya ek olarak kullan›l›r. Additive
solution = ek solüsyon (AS) ad› verilen bu s›v›larda NaCl, dekstroz, adenin, mannitol ve sodyum fosfat bulunur.
Bunlar›n miktarlar› AS türüne göre de¤ifliklik gösterebilir (AS-1, AS-3, AS-5 gibi). S›v›n›n toplam hacmi 100 ml’dir. Üçlü
torba sisteminde ana torbaya ba¤l›, biri bofl di¤eri 100 ml AS içeren 2 ek torba vard›r. Plazmas› ayr›lm›fl eritrosit süs-
- 110 -