De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

100 Hoofdstuk 6. Commentaar op tractaat 9
absit invidia dicto. Nulla erat honesta disciplina, in qua vir ille non poterat
cum summis artificibus contendere, inter Graecos graecissimus, inter
Latinos latinissimus). 16 Deze loftuiting loopt nog enkele pagina’s door. In
een brief uit 1514 aan de drukker Schürer, een brief die als voorwoord voor
De copia gaat fungeren, noemt hij Agricola een ‘werkelijk goddelijke man’
(hominis vere divini). 17 Erasmus schrijft in zijn Ciceronianus dat Agricola
met zijn geschriften Isocrates en Quintilianus overtreft en Cicero evenaart. 18
Caesarius heeft zoveel bewondering voor Agricola dat hij niet eens in
diens voetsporen zou willen treden, al zou hij het kunnen (cuius proinde si
etiam vestigia imitari velim, vix potero).
p. 75, r. 28, maiestas. Caesarius meent dat al het werk van Agricola
‘gewichtig’ (graviter) en ‘scherpzinnig’ (acute) is en dat er zich ook op het
gebied van de topica een ‘verhevenheid’ (maiestas) lijkt te openbaren.
p. 75, r. 30, inserere. Hoewel Caesarius zich er dus van bewust is dat hij
niet kan tippen aan de grote Agricola vervolgt hij: “Toch als ik aan passant
iets bij hem zal vinden wat relevant is voor ons onderwerp, wat ongetwijfeld
zeer vaak zal gebeuren, zal ik me er niet van weerhouden het toe te voegen
in dit gedeelte, voorzover althans dit leerboek van mij het verdraagt.” Deze
passage wekt de verwachting op dat Caesarius hier en daar ideeën van
Agricola zal overnemen bij de bespreking van de loci. We zullen in het vervolg
van het commentaar zien dat dit slechts heel summier gebeurt, eigenlijk
slechts één keer, in hoofdstuk 2. Misschien vinden we de reden hiervoor al
binnen deze passage. Caesarius schrijft namelijk ‘voorzover althans dit leerboek
van mij het verdraagt’ (quantum quidem nostra haec institutio ferre
possit). Het zou ook kunnen dat Caesarius hier met ‘institutio’ ‘opzet’ of
‘plan’ bedoelt. Caesarius schrijft een handboek voor logica en moet dus een
inleiding geven in alle onderdelen van de logica zodat de studenten na het
doorwerken van het boek een basiskennis van alle facetten van de logica bezitten.
Hierdoor is hij beperkt in zijn vrijheid: hij kan slechts kort ingaan op
elk onderwerp en hij moet ideologisch neutraal blijven. De relatief nieuwe
en tamelijk controversiële (en bovendien zeer uitgebreide) behandeling van
Agricola blijkt als Caesarius gaandeweg vordert met zijn tractaat simpelweg
niet in zijn behandeling ingepast te kunnen worden. Hierdoor komt er weinig
van zijn voornemen terecht.
Hoofdstuk 1: Over het nut van de dialectica
16 Erasmus, Opera omnia, deel II.1, pp. 438.
17 Erasmus, Opus Epistularum, deel II, p. 32.
18 Erasmus, Opera omnia, deel I.2, pp. 682-683.