De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

Hoofdstuk 6
Commentaar op tractaat 9
6.1 Algemene opmerkingen
Na de uiteenzetting van de hoofdlijnen van de topica-traditie vanaf Aristoteles
tot Agricola in hoofdstuk 4, zullen we in dit gedeelte de plaats van
Caesarius in deze traditie onderzoeken. Via een precieze lezing van Caesarius’
tekst en een vergelijking met de wijze waarop zijn voorgangers dit
onderwerp behandelde kunnen we een idee krijgen van zijn plaats in deze
traditie en van de bronnen die hij heeft gebruikt.
Zonder het tractaat te lezen valt er al direct iets op: met zijn 18 folia
(tegenover een gemiddelde tractaatlengte van 12,6 folia) is tractaat 9 het
langste tractaat van Caesarius’ werk. Wanneer men hierbij bedenkt dat
men in de Middeleeuwen vaak niet wist wat met aan moest met de topica en
het onderwerp slechts behandelde omdat het traditioneel gezien een gedeelte
van de logica vormde of het, met name in de veertiende en vijftiende eeuw,
zelfs wegliet uit handboeken over logica, is er een groot verschil tussen de
plaats die de topica bij Caesarius inneemt en de positie van de topica bij de
scholastici. 1 De uitgebreide behandeling van de topica past echter zeer goed
binnen de humanistische traditie waarin, zoals we in 2.2.2 over de retorische
dialectiek en 4.4 over de topica bij Agricola al zagen, bij auteurs als Agricola,
een centrale plaats binnen de logica wordt toegewezen aan de leer van het
vinden van argumenten. Omdat het bij de aard van een leerboek past om op
een evenwichtige wijze de aandacht te verdelen over de te behandelen stof is
Caesarius’ vrijheid beperkt. Hij kan niet zo uitgebreid ingaan op de topica
als Agricola die een monografie over dit onderwerp schrijft en de rest van de
logica slechts behandelt voorzover deze ten dienste staat van de dialectische
vinding. Maar juist omdat het werk als leerboek bedoeld is, valt het ten
zeerste op dat precies de topica, in de late Middeleeuwen verwaarloosd, het
langste tractaat beslaat. Ook als we het tractaat inhoudelijk bestuderen zullen
we zien dat Caesarius binnen de logica een belangrijke plaats toebedeelt
aan het vinden van argumenten.
1 In 3.4 waar ik de opzet van Caesarius’ werk bespreek, heb ik al kort gewezen op de
bijzondere aandacht van Caesarius voor de topica.