De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

142 Hoofdstuk 6. Commentaar op tractaat 9
(33) Scipio mocht als privé-burger Gaius Gracchus, die de toestand van
de republiek licht aan het wankelen bracht, doden
Dus mogen de consuls Catilina, die de aarde met moord en brand
verwoest, helemaal vervolgen en de doodstraf geven
(34) Wilde beesten houden van hun kroost
Dan moeten wij helemaal onze kinderen met liefde bejegenen.
Caesarius geeft deze drie argumentaties in de vorm van een conditionele
propositie; ik heb ze herschreven tot argumentaties. Bij alle drie is de differentia
‘vanuit het kleinere’ en de maximale propositie ‘als dat wat minder
het geval lijkt te zijn zo is, zal ook dat wat meer het geval lijkt te zijn,
niet zo zijn’. De maximale propositie ondersteunt de conditionele premisse.
Caesarius heeft dezelfde maximale proposities als Boëthius in boek 2, maar
van de voorbeelden komt er slechts één, het voorbeeld over Catilina, uit de
DDT, en wel uit boek 3 (1199B14-C4).
p. 89, r. 5, Cicero et Quintilianus. Volgens Caesarius is de naam die
Cicero en Quintilianus voor de locus ‘vanuit het grotere’ gebruiken ‘vanuit
vergelijking met het grotere’ (a comparatione maiorum) en voor ‘vanuit het
kleinere’ ‘vanuit vergelijking met het kleinere’ (a comparatione minorum).
Cicero bespreekt deze loci inderdaad in zijn Topica (iv, 23 en xviii, 68-71).
Quintialianus noemt deze loci nergens letterlijk ‘vanuit vergelijking met het
grotere’ en ‘vanuit vergelijking met het kleinere’, maar zegt wel in Institutio
oratoria 5.10.87: “‘Bijstellend’ of ‘vergelijkend’ worden die argumenten
genoemd, die het kleinere uit het grotere, het grotere uit het kleinere, of
het gelijke uit het gelijke bewijzen” (Adposita vel comparativa dicuntur quae
minora ex maioribus, maiora ex minoribus, paria ex paribus probant). 40
We zien in de voorbeelden die Caesarius hier geeft dat hij (waarschijnlijk onbewust)
overstapt op een andere notie van ‘groter’ en ‘kleiner’ dan hij eerder
hanteerde. Caesarius’ voorbeeld ‘vanuit de vergelijking met het grotere’:
(35) Als iemand heiligschennis pleegt en staatsgeld verduistert, zal hij
ook diefstal plegen
Caesarius draagt dit aan als voorbeeld ‘vanuit vergelijking met het grotere’,
maar het eerste (heiligschennis plegen en staatsgeld verduisteren), wat dus
het grotere is, is in dit geval niet waarschijnlijker dan het tweede (diefstal
plegen). Bovendien zou deze argumentatie ook niet geldig zijn als we ‘groter’
40 Vertaling van P. Gerbrandy in Quintilianus, De opleiding tot redenaar, p. 261.