De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

136 Hoofdstuk 6. Commentaar op tractaat 9
(29) Als ze zwanger is, is ze met een man naar bed gegaan.
Als (29) wordt de zin ook gegeven in boek 3 van Boëthius’ DDT (1198B15-
D14), waaraan Caesarius dit voorbeeld waarschijnlijk ontleend heeft. Daar
wordt het verschil tussen van nature en in een propositie eerder zijn besproken
bij de Ciceroniaanse loci ‘vanuit het antecedens’ en ‘vanuit het consequens’,
loci die Caesarius niet heeft.
Caesarius lijkt ‘antecedens’ en ‘consequens’ zowel te gebruiken voor de
twee delen van een conditionele premisse als voor de twee premissen en de
conclusie van een syllogisme.
p. 86, r. 14, inimicitiae. Caesarius geeft nog enkele andere voorbeelden
om het verschil tussen van nature eerder zijn en in een argumentatie of propositie
eerder zijn duidelijk te maken. In de redenering “er is oorlog, dus er
zijn vijandelijkheden” is “er zijn vijandelijkheden” het gevolg, hoewel in de
wereld juist de oorlog het gevolg is van de vijandelijkheden.
p. 86, r. 17, ab Horatio. Deze twee versregels van Horatius gebruikt Caesarius
om te illustreren dat een spel vaak gepaard gaat met woede, woede
vaak vijandelijkheden veroorzaakt en vijandelijkheden weer leiden tot oorlog.
Horatius, Epistulae, I.xix, 48-49: “Want een spel brengt angstwekkende
strijd en woede voort; woede grimmige vijandelijkheden en bloedige oorlog.”
p. 86, r. 22, arrogans. Soms komen de natuurlijke en argumentatieve
volgorde wel met elkaar overeen. Het voorbeeld dat Caesarius hierbij geeft
komt ook uit Boëthius, boek 3 (DDT 1198D2-4).
p. 86, r. 23, Anselmus. Caesarius citeert een passage uit Anselmus’ De
casu diaboli, waar deze hetzelfde onderscheid uitlegt. De casu diaboli, III:
“Aliud est namque rem esse causam alterius rei, aliud positionem rei esse
causam ut sequatur aliud. Cum enim incendium non sit causa ignis, sed
ignis incendii: positio tamen incendii semper causa est ut sequatur ignem
esse. Si enim est incendium, necesse est ignem esse.” 38
Hoofdstuk 14: Over de loci die van buiten worden genomen, welke
en hoeveel het er zijn
In dit hoofdstuk kondigt Caesarius aan vanaf nu de extrinsieke loci (extrinsecus
sumpti) te behandelen. Deze zijn ‘vanuit het oordeel van een ding’
(a rei iudicio) of ‘vanuit de autoriteit’ (ab autoritate), ‘vanuit gelijke’ (a
similibus), ‘vanuit even grote’ (a paribus), ‘vanuit de analogie’ (a proportio-
38 Anselmus van Canterbury, Freiheitsschriften, vertaald en ingeleid door H. Verweyen,
Freiburg: Herder, 1994, p. 136-139.