De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

6.2 Een commentaar op de afzonderlijke hoofdstukken 137
ne), ‘vanuit het grotere’ (a maiore), ‘vanuit het kleinere’ (a minore), ‘vanuit
tegengestelde’ (ab oppositis), ‘vanuit tegenstrijdige’ (a repugnantibus), ‘vanuit
de overdracht’ (a transumptione) en ‘vanuit de doorgevoerde analogie’
(a transmutata proportione). Het rijtje van Boëthius luidt: ex rei judicio,
ex similibus, a majore, a minore, vel a proportione, ex oppositis en ex transumptione
(DDT 1190B15-C3). In hoofdstuk 15 tot en met 21 zal Caesarius
deze één voor één bespreken.
Hoofdstuk 15: Over de locus ‘vanuit de autoriteit’ of ’vanuit
het oordeel van een ding’
Caesarius bespreekt deze locus veel uitgebreider dan Boëthius.
p. 86, r. 36, iudicium. Caesarius legt hier uit wanneer er sprake is van
een locus ‘vanuit de autoriteit’. Deze uitleg neemt hij over van Boëthius,
DDT 1190C3-6: “Et ille quidem locus qui rei judicium tenet, est hujusmodi:
ut si dicamus id esse quod vel omnes judicant vel plures. Et hi vel sapientes,
vel secundum unamquamque artium penitus eruditi.” Merk op dat hier ongeveer
dezelfde groepen mensen worden genoemd als die Aristoteles in het
begin van de Topica noemt wanneer hij uitlegt dat dingen zijn die
toeschijnen aan allen of aan de meesten of aan de wijzen, en van de wijzen
aan allen of de meesten of de meest beroemden en geëerden. Na het bespreken
van één voorbeeld is voor Boëthius deze locus afdoende behandeld.
Caesarius bespreekt ook een voorbeeld uit de astrologie en gaat vervolgens
uitgebreid in op de vraag voor welke disciplines in het bijzonder loci ‘vanuit
de autoriteit’ nuttig zijn.
p. 87, r. 9, in duabus. Hoewel deze locus voor verscheidene disciplines
nuttig is wordt die toch vooral gebruikt in twee: in de grammatica en
de theologie. De grammatica is het fundament van de andere kundes en
is dus de laagste; de theologie is juist de hoogste van alle wetenschappen
en als het ware de koningin, omdat die gaat over goddelijke teksten (divinos
sermones). Van beide woorden, ‘grammatica’ en ‘theologie’, wordt een
etymologie gegeven. Autoriteiten op het gebied van grammatica zijn vooral
dichters en geschiedschrijvers, maar ook wel andere geschikte en goedgekeurde
schrijvers. Op het gebied van de theologie vormen het Nieuwe en Oude
Testament de autoriteit.
p. 87, r. 18, duplex sit autoritas. Er zijn dus twee soorten autoriteit:
een goddelijke die met name op het gebied van de theologie wordt gebruikt,
en een menselijke waarop vooral bij grammatica (maar ook wel in andere
menselijke aangelegenheden) een beroep wordt gedaan. Omdat de menselijke
vaak wankelt en de goddelijke altijd vaststaat, kunnen we soms tegen de