De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

152 Hoofdstuk 6. Commentaar op tractaat 9
Merk op dat we het criterium dat bij Arisoteles beslissend was, namelijk
of de premissen enerzijds waar en primair zijn of van primaire premissen afgeleid,
of anderzijds zijn, slechts in aangepaste vorm hier in dit lijstje
terugvinden: ‘waar en primair of hiervan afgeleid’ is door de eeuwen heen
veranderd in ‘noodzakelijk’.
p. 92, r. 19, cum formidine de opposito. Caesarius zegt dat sommigen
ten onrechte beweren dat het eigen is aan de dialectica om een mening voort
te brengen met angst voor het tegenovergestelde. Hij bedoelt met de frase
‘met angst voor het tegenovergestelde’ ‘met de angst dat het tegenovergestelde
waar is’. Deze frase komt in de Middeleeuwen vaak voor in de definitie
van mening (opinio). Van der Poel schrijft hierover: “Although the precise
definition of opinio seems to vary in different authors and ages, it was generally
considered to be an intellectual position which its proponent argued
as being possible, based on dialectical argumentation or even supported by
auctor(itat)es alone, but with the admission or ‘fear’ that such a position
could be erroneous. In the scolastic system, it must be distinguished from
scientia, which pertains, through inductive or demonstrative argumentation,
to universal truths.” 49 Thomas van Aquino definieert opinio als volgt:
“Opinio enim significat actum intellectus, qui fertur in unam partem contradictionis
cum formidine alterius.” 50
p. 92, r. 21, non minus certa. Als een dialectische aantoning is afgeleid
uit noodzakelijke premissen is het dialectische geloof (dialectica fides) dat
door deze aantoning wordt opgewekt net zo zeker als bij een bewijs. Maar
een dialectische aantoning verschilt dan nog steeds van een bewijs omdat
een bewijs vertrekt vanuit premissen die voor die wetenschap specifiek zijn
en een dialectische aantoning vanuit algemene premissen.
p. 92, r. 26, divus Severinus Boetius. Boëthius, DDT 1195A13-1195B2:
“Sed ea quidem quae ex diffinitione, vel genere, vel differentia, vel causis
argumenta ducuntur, demonstrativis maxime syllogismis vires atque ordinem
subministrant, reliqua veri similibus ac dialecticis.” Boëthius zegt dat
argumenten die gehaald worden uit de definitie, het geslacht, de differentia
of de oorzaken kracht verschaffen voor demonstratieve syllogismen, en de argumenten
die uit andere loci worden gehaald voor dialectische syllogismen.
Stump over deze passage: “His point seems to be that, of the Differentiae,
definition and the others mentioned can provide non only some sort of in-
49 M. van der Poel, Cornelius Agrippa, the Humanist Theologian and his Declamations,
Leiden, New York & Köln: E. J. Brill, 1997, p. 179.
50 Zie L. Schütz, Thomas-Lexicon. Sammlung, Übersetzung und Erklärung der in
sämtlichen Werken der h. Thomas von Aquin vorkommenden Kunstausdrücke und wissenschaftliche
Aussprüche, New York: Frederick Ungar Publishing Company, 1957, pp.
546-547.