De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

6.2 Een commentaar op de afzonderlijke hoofdstukken 133
p. 84, r. 36, statuam. Caesarius geeft voor elk van de vier Aristotelische
oorzaken een voorbeeld van een argumentatie volgens het principe: als
de oorzaak de eigenschap x heeft, heeft ook het effect de eigenschap x. Zo
is in Caesarius’ voorbeelden bij een werkoorzaak het product van de maker
aanbevelenswaardig als de maker aanbevelenswaardig is (een standbeeld van
Phidias); bij een materiële oorzaak het ding duur als het materiaal duur is
(zijden lappen) of het ding eervol als de stof of inhoud eervol is (wetenschap
over de ziel); bij een formele oorzaak het ding waardig of minder waardig al
naar gelang de vorm waardig of minder waardig is (een mens als rationeel
dier); en bij een doeloorzaak het ding goed of nuttig als het doel goed of
nuttig is (de vrije kunsten).
p. 84, r. 37, illud Ovidii. Ovidius, Metamorphoses, II.5: ”De arbeid
overtrof het materiaal” (Materiam superabat opus).
p. 84, r. 40, iuxta Horatii sententiam. Horatius, Epistulae, I.1.52: “Zilver
is goedkoper dan goud” (Vilius argentum est auro).
p. 85, r. 2, ab Aristotele. Aristoteles, De anima, 402a1-5: “In de mening
dat kennis behoort tot de dingen die mooi en waardevol zijn, en de ene vorm
van kennis meer dan de andere of door haar precisie of doordat die gaat over
betere en bewonderenswaardige onderwerpen, is het natuurlijk dat wij het
onderzoek van de ziel om beide redenen bij de meest vooraanstaande dingen
rekenen” (
).
p. 85, r. 7, ab effectibus. Caesarius keert weer terug naar de loci ‘vanuit
de effecten’. Hij zegt dat volgens Boëthius de locus ‘vanuit het effect’ en de
locus ‘vanuit het ontstaan’ (a generatione) dezelfde zijn. We lezen inderdaad
in DDT 1190A10-12 dat loci ‘vanuit het ontstaan’ ook wel ‘vanuit de
effecten’ kunnen worden genoemd (“Est autem primum quidem exemplum
a generationibus, quod idem ab effectibus vocari potest”). Caesarius zegt
slechts heel sporadisch dat hij het niet eens is met een opvatting, maar hier
zegt hij toch dat hij deze gelijkstelling van Boëthius niet accepteert. Een
effect is namelijk, volgens de definitie, wat volgt op de oorzaken (quae ad
causas ipsas sequatur), terwijl ontstaan veeleer een of andere weg is om effecten
te produceren (via quaedam ad effectus producendos). En zo omschrijft
Caesarius ‘vergaan’ (corruptio) ook als een weg om effecten te beëindigen.
p. 85, r. 13, A generatione. Caesarius geeft een voorbeeld van een
philosophi presbyteri vtriusque lingue docti Dialogi, Deventer: Pafraet, 1503.