De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

More documents

Recommendations

Info

154 Hoofdstuk 6. Commentaar op tractaat 9 bij Caesarius gesplitst in ‘vanuit de gelijke’ en ‘vanuit de even grote’ en ook de locus ‘vanuit vanuit het ontstaan of te wel vanuit de effecten’ in tweeën gesplitst). De lijst met loci die Caesarius geeft is dus weinig controversieel. Ook toen we de behandeling van de afzonderlijke loci bekeken in 6.2 zagen we dat Caesarius voor het overgrote deel Boëthius volgt. De voorbeelden, de woordkeuze en vaak zelfs hele passages (zoals bijna heel hoofdstuk 23) worden overgenomen uit boek 2 van De differentiis topicis. Boek 3 van De differentiis topicis, de werken van Aristoteles en andere klassieke auteurs (Quintilianus en Cicero), scholastici (Johannes Buridanus) en humanisten (Alexander Hegius, Jacobus Faber Stapulensis en Rudolf Agricola) dienen als aanvulling. Soms krijg je al lezend het idee dat Caesarius zich bij het samenstellen van zijn handboek vooral laat leiden door praktische overwegingen en de filosofische vraagstukken niet werkelijk overdenkt. In deel 1 van deze studie hebben we gezien dat Caesarius’ Dialectica vrij traditioneel van opzet is. In het tweede deel zagen we dat Caesarius ook bij de behandeling van de topica weinig vernieuwende ideeën heeft. Deze bevindingen combinerend mogen we de verwachting uitspreken dat ook de andere tractaten van het werk inhoudelijk weinig vernieuwend zullen zijn. Per slot van rekening was de topica een gebied binnen de logica dat al had bewezen dat het zich uitstekend leende voor een humanistische benadering (denk aan Agricola) en als we dan zien dat Caesarius over de topica een vrij scholastiek tractaat schrijft kunnen we dat al helemaal over de andere (formelere) onderwerpen verwachten. We mogen echter op grond van onze bevindingen over dit tractaat niet direct de conclusie trekken dat we hier te maken hebben met een weinig origineel denker. We moeten namelijk niet vergeten dat we hier te maken hebben met een handboek. Het genre van het handboek legt strikte beperkingen op en vraagt om een bondige en traditionele uiteenzetting van het onderwerp. Creativiteit en controversie worden niet op prijs gesteld. We mogen daarom niet op grond van dit handboek conclusies trekken over Caesarius als filosoof. Ook de conclusie dat dit tractaat weinig of niets verschilt van de behandeling van de topica in middeleeuwse handboeken zou niet gerechtvaardigd zijn. Ik noem een vijftal punten van verschil. Verschillende van deze aspecten zijn we al tegengekomen in deel 1 van deze studie. Ten eerste wijs ik op de cruciale rol die Caesarius binnen de logica toebedeelt aan de topica (zie 3.4, 6.1 en het commentaar op het voorwoord). Dit is vooral opvallend wanneer deze wordt vergeleken met laat-middeleeuwse handboeken waar men vaak niet goed raad wist met dit gedeelte van de logica. Ten tweede verschilt dit tractaat in één oogopslag van scholastieke behandelingen van hetzelfde onderwerp door de vele citaten van klassieke auteurs.
6.3 Conclusie 155 Te pas en te onpas wordt verwezen naar klassieke auteurs. Misschien geleid door het humanistische idee dat een tekst niet alleen de rede maar ook het gevoel moet aanspreken put Caesarius rijkelijk uit de werken van Quintilianus, Cicero, Vergilius, Horatius, Ovidius, Augustinus en Plinius. We zagen dit al in 3.5. Typisch humanistisch is ook dat Quintilianus en Cicero worden aangehaald als autoriteiten op het gebied van de topica en van de dialectica in het algemeen (zie ook 2.2.2). Ten derde zagen we dat Caesarius in zijn voorwoord de intentie uitspreekt om, waar mogelijk, ideeën van de humanist Agricola in zijn uiteenzetting te verwerken. Hoewel Caesarius in de praktijk grotendeels Boëthius volgt, zegt hij hier dat het Agricola is die in de geschiedenis op het gebied van de topica de grootste prestatie heeft geleverd. Wanneer we vervolgens gaan zoeken naar invloed van Agricola’s De inventione dialectica op Caesarius’ tractaat is het resultaat teleurstellend. Slechts één keer, in hoofdstuk 2, wordt expliciet naar Agricola verwezen en er is ook weinig te merken van beïnvloeding op de achtergrond. Toch denk ik dat Caesarius Agricola’s De inventione dialectica daadwerkelijk heeft gelezen, bewonderde en serieus het plan had om ideeën uit dit werk te verwerken in zijn handboek. Het voornemen bleek echter gaandeweg niet uitvoerbaar. We hebben in 4.4 gezien dat Agricola de loci op een compleet andere wijze bespreekt dan in de Middeleeuwen gebruikelijk was. Hij analyseert uitgebreid tekstpassages van klassieke auteurs en laat de differentiae weg uit zijn topica omdat deze niet flexibel genoeg zouden zijn voor argumentaties in het alledaagse leven. Een dergelijke compleet andere benadering van de topica valt, zo blijkt gaandeweg, niet in te passen in het rigide raamwerk van de Themistiaans-Boëthiaanse lijst met loci die Caesarius heeft genomen als uitgangspunt voor zijn tractaat en waar hij aan vast zit omdat hij een inleidend leerboek schrijft. Caesarius’ negende tractaat is hiermee een mooi voorbeeld van het geschipper tussen vernieuwing en traditie in humanistische dialecticahandboeken waar ik in 3.4 op wees. Ook al verschilt de inhoud van het tractaat niet zo veel van die van scholastieke handboeken, door mensen als Agricola, maar ook Alexander Hegius en Jacobus Faber Stapulensis te noemen plaatst Caesarius zichzelf bij de humanisten. Ten vierde zien we dat een aantal loci bij Caesarius opvallend uitgebreider wordt besproken dan bij Boëthius. Bij de locus ‘vanuit de interpretatie van de naam’ kunnen we dit verklaren door een interesse in taal en etymologie die aan humanisten eigen is. Deze interesse verklaart tevens een ander verschil met middeleeuwse handboeken: de aandacht voor het Grieks (zie ook 3.6). Caesarius benadrukt het belang van kennis van het Grieks (voorwoord) en citeert soms ook in het Grieks (hoofdstuk 1). Ten vijfde is er bij Caesarius weer aandacht voor de context waarvoor de loci bedoeld zijn: het debat of de discussie. Het eigene aan de topica, het vinden van argumenten om je gesprekspartner te overtuigen, was in de Middeleeuwen naar de achtergrond verschoven. Vaak werd de vraag waarvoor
Page 1:
De Dialectica van Johannes Caesariu
Page 4 and 5:
4 Inhoudsopgave 3.5 Verwijzingen .
Page 6 and 7:
6 Dank
Page 8 and 9:
8 Inleiding
Page 11 and 12:
Hoofdstuk 1 Johannes Caesarius 1.1
Page 13 and 14:
1.2 Contacten 13 op 15 december 155
Page 15 and 16:
1.2 Contacten 15 aan Gratius of dez
Page 17 and 18:
1.3 Werk en betekenis 17 De werken
Page 19 and 20:
Hoofdstuk 2 Humanisme en Dialectiek
Page 21 and 22:
2.2 Humanisme en dialectiek 21 tuss
Page 23 and 24:
2.2 Humanisme en dialectiek 23 de t
Page 25 and 26:
2.3 Andere stromingen in de dialect
Page 27 and 28:
2.4 Humanistische dialectiekleerboe
Page 29 and 30:
Hoofdstuk 3 Caesarius’ Dialectica
Page 31 and 32:
3.1 Titelblad en opdracht 31 zijn o
Page 33 and 34:
3.2 Het voorwoord 33 ze haar eigen
Page 35 and 36:
3.3 Barbaarse sofisten 35 (antieke)
Page 37 and 38:
3.4 De opzet van de Dialectica 37 d
Page 39 and 40:
3.4 De opzet van de Dialectica 39 v
Page 41 and 42:
3.5 Verwijzingen 41 auteur noemt. O
Page 43 and 44:
3.5 Verwijzingen 43 Petrus Hispanus
Page 45 and 46:
3.6 Grieks 45 Daarom hebben wij gez
Page 47 and 48:
3.7 Populariteit 47 Legenda: Au = A
Page 49 and 50:
3.7 Populariteit 49 Agricola’s De
Page 51 and 52:
3.7 Populariteit 51 gegeven. 74 Dit
Page 53:
Deel II Tractaat 9: De locis dialec
Page 57 and 58:
Hoofdstuk 4 De topica voor Caesariu
Page 59 and 60:
4.1 Aristoteles 59 is vanzelf duide
Page 61 and 62:
4.1 Aristoteles 61 Als de soort een
Page 63 and 64:
4.2 Boëthius 63 een algemene intro
Page 65 and 66:
4.2 Boëthius 65 Maar deze argument
Page 67 and 68:
4.3 Middeleeuwen 67 ligt zijn de ma
Page 69 and 70:
4.3 Middeleeuwen 69 deleeuwen. Het
Page 71 and 72:
4.4 Agricola 71 say’. 44 . Het gr
Page 73 and 74:
4.4 Agricola 73 Boëthius en de sch
Page 75 and 76:
Hoofdstuk 5 De tekst van tractaat 9
Page 77 and 78:
Caput 3: De multiplici argumenti si
Page 79 and 80:
Caput 6: Quid sit locus maxima et q
Page 81 and 82:
descriptio, nec descriptum. Praeter
Page 83 and 84:
Caput 10: De aliis quibusdam modis
Page 85 and 86:
Vilius argentum est auro. Hinc etia
Page 87 and 88:
in unaquaque artium penitus eruditi
Page 89 and 90:
persequi ac demum ultimo afficere s
Page 91 and 92:
Similiter et qui a divisione locus
Page 93 and 94:
Hoofdstuk 6 Commentaar op tractaat
Page 95 and 96:
6.2 Een commentaar op de afzonderli
Page 97 and 98:
Page 99 and 100:
Page 101 and 102:
Page 103 and 104: 6.2 Een commentaar op de afzonderli
Page 153: 6.3 Conclusie 153 termediate betwee
Page 157 and 158: Bijlage A Tractaten en capita van C
Page 159 and 160: Tractaten en capita van Caesarius
Page 167 and 168: Bijlage B Overzicht van de loci van
Page 169 and 170: Overzicht van de loci van Caesarius
Page 177 and 178: Bibliografie Agricola, R., De inven
Page 179 and 180: Bibliografie 179 Hutten, U. von, Ep
Page 181: Bibliografie 181 Risse, W., Die Log
show all

De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?