De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

6.2 Een commentaar op de afzonderlijke hoofdstukken 123
corruptione), ‘vanuit het nut’ (ab usibus), ‘vanuit de gewoonlijke accidenten’
(a communiter accidentibus). In de volgende hoofdstukken zal hij deze loci
in deze volgorde behandelen.
p. 82, r. 7, Cicero. Cicero spreekt over de locus ‘ab effectis’ in Topica
iii, 11; iv, 23 en xviii, 67.
p. 82, r. 10, a toto. In dit hoofdstuk zal Caesarius al een begin maken
met de behandeling van de loci ‘vanuit het geheel’ en ‘vanuit de delen’. De
behandeling van de locus ‘vanuit het geheel’ wordt volgens Caesarius vergemakkelijkt
wanneer we kijken op hoeveel manieren ‘geheel’ (totum) wordt
gezegd. Hier spreekt Caesarius over twee manieren (duobus modis), maar in
hoofdstuk 10 zal hij er nog vier aan toe voegen. ‘Geheel’ wordt gezegd als
geslacht (ut genus) of als dat wat als integraal geheel bestaat uit zijn delen
(ut id quod ex partibus integratur). Boëthius geeft dezelfde twee manieren
waarop ‘geheel’ wordt gezegd: DDT 1188B7-9: “Totum duobus modis dici
solet, aut ut genus, aut ut id quod integrum ex pluribus partibus constat.”
Wat het verschil tussen deze twee soorten van geheel is wordt duidelijk uit
de voorbeelden die Caesarius geeft.
p. 82, r. 14, an iustitia sit bona. Als voorbeeld van een argumentatie
‘vanuit het geheel als geslacht’ geeft Caesarius de volgende argumentatie bij
de vraag of rechtvaardigheid goed is:
(11) Elke deugd is goed
Rechtvaardigheid is een deugd
Dus rechtvaardigheid is goed
Maximale propositie: wat toekomt aan het geslacht komt ook toe
aan de soort (quae generi adsunt, et speciei)
Differentia: vanuit het geheel, d.w.z. vanuit het geslacht (a toto,
hoc est a genere)
Boëthius geeft hier als voorbeeld of rechtvaardigheid nuttig (utilis) is (DDT
1188B9-C2).
p. 82, r. 18, an humanae res providentia regantur. Caesarius’ voorbeeld
van een argumentatie ‘vanuit een integraal geheel’ (bij de vraag of de
menselijke aangelegenheden (humanae res) worden bestuurd door de voorzienigheid):