De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

4.1 Aristoteles 61
Als de soort een relatief is, moet men kijken of het geslacht ook
een relatief is. Want als de soort een relatief is, is het geslacht
het ook. 10
Aristoteles doet hier twee dingen. 11 Ten eerste geeft hij de vrager een instructie
of een strategie: in het geval dat de antwoorder meent dat een
bepaalde soort een relatief is en de vrager meent van niet, dan moet de
vrager onderzoeken of het geslacht ook een relatief is. Ten tweede geeft
Aristoteles de reden die deze strategie rechtvaardigt of verklaart. Dit staat
in het gedeelte dat begint met ‘want’. Mocht blijken na onderzoek van de
vrager dat het geslacht geen relatief is, dan kan hij argumenteren dat de
soort ook geen relatief is, zich hierbij beroepend op de reden die luidt: “als
de soort een relatief is, het geslacht dat dan ook is.” De vrager heeft dan
zijn doel bereikt. De andere voorbeelden hebben dezelfde opbouw als deze,
al wordt soms de instructie en soms de reden weggelaten.
De vraag is nu wat de locus is. Is dat de instructie of de reden? Hierover
verschilden de meningen al in de Oudheid. Volgens Theophrastus is de
locus alleen de reden; volgens Alexander van Aphrodisias beide maar primair
de reden. 12 Ook moderne interpretatoren zijn het hierover niet eens.
Omdat ik hier echter niet als doel heb om de best mogelijke interpretatie
van Aristoteles te geven ga ik verder niet op deze discussie in. 13 Voor een
goed begrip van de traditie van de topica na Aristoteles is het echter wel
belangrijk te zien dat er bij Aristoteles twee aspecten verbonden zijn met
het begrip locus: een instructie en een reden, welke van deze ook primair is.
Ook belangrijk is op te merken dat de redenen die Aristoteles in zijn lijst
met loci geeft een heterogene groep vormen. Sommige hebben de status van
een logisch wet, andere zijn noodzakelijk waar gegeven de definitie van de
termen, en weer andere zijn vaak waar, vaak overtuigend en moeilijk om iets
tegenin te brengen. Het is goed mogelijk dat Aristoteles zelf nooit tot een
voltooid concept van een locus is gekomen. 14
De lijst met loci (boek 2 t/m 7) is bij Aristoteles geordend naar predicabile.
De predicabilia zijn de verschillende relaties die kunnen bestaan
tussen het subject en het predicaat in een propositie. Het predicaat kan een
accident, geslacht, kenmerkende eigenschap (proprium) of definitie zijn van
10 Aristoteles, Topica, 124b15-16.
11 Zie Stumps analyse in Boëthius, De topicis differentiis [Stump], pp. 166-167.
12 Alexander van Aphrodisias, In Aristotelis Topicorum libros octo commentaria, ed. M.
Wallies, Berlin: Reimer, 1891, p. 5, r. 21 e.v., p. 126, r. 12 e.v.
13 Voor de opvatting dat de strategie primair is zie Stumps argumentatie in Boëthius,
De topicis differentiis [Stump], pp. 167-170. Voor de tegenovergestelde mening zie o.a.
W. A. de Pater, ‘La fonction du lieu et de l’instrument dans les Topiques’, in: G. E. L.
Owen (red.), Aristotle on Dialectic. Proceedings of the Third Symposium Aristotelicum,
Oxford: Clarendon Press, 1968 p. 174-175.
14 N. J. Green-Pedersen, The Tradition of the Topics in the Middle Ages. The Commentaries
on Aristotle’s and Boethius’ ‘Topics’, München & Wien: Philosophia Verlag, 1984,
p. 28.