De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

Similiter et qui a divisione locus dictus est medius inter utrosque collatur,
quoniam ex eo nunc ab ipsis in quaestione positis terminis, nunc extrinsecus
argumenta sumuntur. Sunt igitur loci medii tres: a casibus, a coniugatis, a
divisione.
Et casus quidem est cum principale aliquod nomen in adverbium deflec- 5
titur, ut a iustitia iuste et iustus, iusta, iustum. Sed haec omnia a Cicerone
coniugata dicuntur, quod quasi ab uno iugo deducantur, quae et idem ita
definit: Coniugata dicuntur quae sunt ex verbis generis eiusdem. Eiusdem
generis verba sunt quae orta ab uno varie commutantur, ut sapiens, sapienter,
sapientia. A casibus igitur argumentum ducitur ut si quaeratur de 10
quopiam sit ne prudens, et arguatur esse talis hoc modo: prudenter agit;
ergo prudens est. A coniugatis vero si hoc pacto: iustitia bona est; ergo
qui iustus est, bonus est. Locus quidem differentia maximae: a coniugatis.
Locus vero maxima: si unum coniugatorum cuipiam convenit, et reliquum.
Caput 23: De loco a divisione 15
Restat locus a divisione, qui, ut Boetio placet, hoc modo tractatur: Omnis
enim, inquit, divisio vel negatione fit, vel partitione. Negatione quidem ut si
quis ita pronunciet: omne animal aut habet pedes aut non habet. Partitione
vero ut si quis ita dicat: omne animal aut sanum est aut aegrum. Et quoties
vox dividitur in sua significata. Fiunt igitur argumenta a divisione, tum per 20
negationem, tum per partitionem.
Verum qui divisionibus utuntur hi aut directa ratiocinatione contendunt
aut ad aliquod impossibile inconveniensque ducunt atque ita id quod reliquerant
rursus assumunt. Sit igitur in quaestione propositum an ulla origo
temporis fuerit. Quod qui negare volet, is directa ratiocinatione id demon- 25
strabit hoc modo: tempus aut originem habet aut non habet. Sed quia
mundus aeternus est (id enim paulisper disciplinae gratia concedatur) tempus
quoque aeternum, quippe quod mundus sine tempore esse non potuerit.
Quod vero aeternum est origine omnino caret. Tempus igitur originem non
habet. At si per impossibile idem ostendi desideretur, dicetur hoc pacto: 30
tempus aut originem habet aut non habet. Sed si tempus habet originem,
non fuit semper. Tempus autem habet originem, fuit igitur quando non fuit
tempus. Atqui fuisse temporis est significatio. Fuit igitur tempus quando
non fuit tempus, quod fieri prorsus impossibile est. Non est igitur ullum
principium temporis. Quo fit ut ad alteram divisionis partem tandem redea- 35
tur et dicatur tempus origine carere. Locus quidem differentia maximae: a
divisione. Locus vero maxima: condividentium uno sublato, alterum manet,
et posito altero, tollitur reliquum.
At vero qui per partitionem divisionibus utuntur hi id duobus modis
tentant. Nam quae dividuntur aut simul esse possunt aut non possunt. 40
Simul esse possunt cum vocem in significationes dividimus. Non possunt
91