De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

2.4 Humanistische dialectiekleerboeken 27
De retorische dialectiek met haar nadruk op topica sloeg aan op
de universiteiten. Al spoedig bleek echter dat Agricola’s als leerboek
bedoelde De inventione dialectica door zijn eenzijdige interesse in het
vinden voor argumenten niet geschikt was als inleiding in de gehele
logica en als humanistisch alternatief voor scholastieke leerboeken als
de Summulae van Petrus Hispanus. 32 Er was in de opleiding behoefte
aan meer formeel materiaal dan De inventione dialectica bood. 33
Met name enige kennis van de syllogistiek werd toch wel als essentieel
beschouwd, ook binnen een humanistisch leerprogramma. Zodoende
ontstonden er humanistische leerboeken die tegemoet kwamen aan deze
behoefte en een inleiding gaven in alle facetten van de logica. Ze
dienden als voorbereiding op het lezen van Aristoteles zelf. 34 De leerboeken
zijn vaak meer Aristotelisch dan hun scholastieke voorgangers:
de stof die Aristoteles in zijn Organon behandelt wordt nuttige baggage
voor een humanist beschouwd en in het leerboek opgenomen, maar
veel typisch middeleeuwse onderwerpen worden uit de leerboeken geweerd
als zijnde haarkloverijen en spitsvondigheden. 35 Hierbij zien we
dat de meest technische en in de ogen van humanisten sofistische kwesties
als sofismen, obligaties en insolubilia geheel verdwijnen, terwijl de
parva logicalia en de leer van de consequentiae in sommige leerboeken
in versimpelde vorm worden geïntegreerd. 36
Ook de twee andere stromingen in de periode 1500-1650 -de bestudering
van Aristoteles in de originele taal en van de Griekse commentatoren
en het onderzoek naar methode- hebben invloed op de inhoud
van de leerboeken uit die tijd, de laatste echter pas na Zabarella. 37
32
Voor de problemen van het gebruik van Agricola’s De inventione dialectica op universiteiten,
zie Mack, Renaissance Argument, 280-281.
33
Ashworth, ‘Changes in Logic Textbooks’, p. 76.
34
Mack, Renaissance Argument, p. 356.
35
Ashworth, ‘Changes in Logic Textbooks’ pp. 86-87.
36
Ashworth, ‘Traditional Logic’, pp. 162-171.
37
Ashworth, ‘Changes in Logic Textbooks’, p. 76.