De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

6.2 Een commentaar op de afzonderlijke hoofdstukken 111
van argumenten zijn, dan is het noodzakelijk dat ook de differentiae van
de maximale proposities loci zijn.” Ook deze zin neemt Caesarius over van
Boëthius (DDT 1186A13-B1: “Nam si ipsae propositiones maximae argumentorum
loci sunt, et differentias earum argumentorum locos esse necesse
est.”) Een passage uit het andere werk over topica van Boëthius, In Ciceronis
Topicam, suggereert dat Boëthius hier bedoelt dat zoals de maximale
proposities loci zijn voor de andere proposities omdat ze deze bevatten, zo
ook de differentiae de loci zijn voor de maximale proposities. 27 De differentiae
zijn immers ook universeler dan de maximale proposities en bevatten
deze. We zouden dus kunnen zeggen dat de differentiae direct loci voor de
maximale proposities zijn (door de differentia kom je een maximale propositie
op het spoor) en slechts indirect loci voor de gewone proposities (want
door de maximale proposities vind je weer een geschikte propositie voor je
argumentatie). Dat ook Caesarius bedoelt dat de differentiae direct de loci
zijn van de maximale proposities kunnen we opmaken uit hoofdstuk 7, p. 79,
r. 32, waar hij schrijft dat de differentiae de maximale proposities bevatten
omdat ze universeler dan deze zijn.
Hoofdstuk 7: Hoe de loci van de differentiae van de maximale proposities
worden verdeeld
In de titel van dit tractaat is differentiae een genitivus explicativus; ‘de loci
van de differentiae’ betekent dus niets anders dan ‘de loci als differentiae’,
de benaming die Caesarius meestal gebruikt.
p. 79, r. 30, subdividamus. Caesarius zegt de indeling van de loci als
maximale proposities nog even uit te stellen en eerst de loci als differentiae
onder te verdelen. Hij zal later niet meer expliciet op de indeling van
de maximale proposities terugkomen. Hij begint met de indeling van de
differentiae omdat dat makkelijker is (ob eam commoditatem) aangezien er
minder differentiae van de maximale proposities dan maximale proposities
zelf zijn. Caesarius legt uit dat er minder differentiae dan maximale proposities
zijn omdat de differentiae universeler zijn dan de maximale proposities
en deze bevatten (contineant).
p. 79, r. 34, Aristotele. Volgens Caesarius is ook Aristoteles van mening
dat deze volgorde het gemakkelijkst is. Aristoteles heeft geen differentiae en
we zullen bij hem dus geen passage aantreffen waarin staat dat we moeten
beginnen met het indelen van de differentiae. We vinden wel een passage
waarin Aristoteles aanraadt om, bij het onderzoeken of een predicaat aan alle,
sommige of geen enkele toekomt, soort voor soort te werk te gaan en niet
27 Boëthius, In Ciceronis Topicam 1052B8-D14 in Boëthius, Opera omnia [Migne].