De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

70 Hoofdstuk 4. De topica voor Caesarius
niet altijd duidelijk. 35
In de veertiende eeuw neemt de status van het syllogisme af. 36 Syllogismen
hebben niet meer de speciale rol van de ultieme garantie voor geldigheid.
Ze worden een van de vele gevolgtrekkingen (consequentiae). 37 Ook
de topica wordt geabsorbeerd in de theorie van de consequentiae. 38
Aan het eind van de veertiende en begin van de vijftiende eeuw gebeurt
er weinig interessants op het gebied van topica. 39 Er wordt met name veel
teruggegrepen op werken uit de dertiende eeuw.
Ik noem twee opvallende verschuivingen die bij scholastieke auteurs zijn opgetreden
ten opzichte van Boëthius. Hierbij neem ik Petrus Hispanus als
vertegenwoordiger van de scholastieke traditie. 40 Een groot verschil met
Boëthius (en al helemaal met Aristoteles) is dat bij Petrus Hispanus de
connectie met de disputatie volledig is verdwenen. 41 Hiermee hangt samen
dat de vraag waarvoor argumenten moeten worden gezocht niet meer wordt
genoemd en ook de techniek van vraag en antwoord niet meer wordt besproken.
Bovendien verschuift de functie van de loci van het produceren van
argumenten naar het confirmeren en valideren van een enthymeme. We zagen
in 1.2 dat de topica bij Cicero en Boëthius behoorde tot het deel van de
logica dat zich bezighoudt met het vinden van argumenten. Bij Petrus en
zijn tijdgenoten is het verschoven naar het oordelen. Wanneer de topica in
de veertiende eeuw wordt geabsorbeerd in de theorie van de consequentiae
is deze ontwikkeling volledig doorgevoerd.
4.4 Agricola
Na sombere tijden voor de topica in de veertiende en het begin van de vijftiende
eeuw is er een heropleving vanaf de tweede helft van de vijftiende
eeuw: door humanisten als Valla en Agricola wordt het zoeken naar argumentaties
tot het middelpunt van de logica verheven. 42 Het meest opmerkelijke
boek op dit gebied is Agricola’s De inventione dialectica. 43
De inventione dialectica is een boek dat leert ‘how to think about what to
35
Zie Stump, ‘Topics’, p. 283; Green-Pedersen, The Tradition of the Topics, pp. 220-
221, 340-341.
36
Zie Stump, ‘Topics’, pp. 287-290.
37
Voor de theorie van de consequentiae zie 2.3.1 en 3.4.
38
Stump, ‘Topics’; O. Bird, ‘The Tradition of the Logical Topics: Aristotle to Ockham’,
Journal of the History of Ideas 23 (1962), pp. 317-322.
39
Zie Stump, ‘Topics’, p. 299, Green-Pedersen, The Tradition of the Topics, p. 321-331.
40
Deze keuze is gerechtvaardigd, zie Stump in Boëthius, De topicis differentiis [Stump],
pp. 215-216.
41
Stump in Boëthius, De topicis differentiis [Stump], pp. 235-236.
42 Stump, ‘Topics’, pp. 299.
43 Zie voor Agricola’s dialectiek ook 2.2.2.