De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

64 Hoofdstuk 4. De topica voor Caesarius
proposities bewezen te worden. We moeten oppassen dat we niet, hoe verleidelijk
ook, deze maximale proposities van Boëthius gelijk stellen met de
eerste principes van de wetenschappen van Aristoteles. Je redeneert vanuit
de eerste principes in het geval van een bewijs, terwijl het hier juist gaat om
dialectiek, redeneren vanuit meningen. Boëthius is zich terdege bewust van
dit onderscheid en het is dus niet waarschijnlijk dat hij ze hier op één hoop
gooit. 18 Wat is dan de status van deze maximale proposities? Om deze vraag
te beantwoorden moeten we het doel van de dialectiek niet vergeten. 19 Het
gaat erom om je gesprekspartner te overtuigen. En overtuigen doen we door
de gesprekspartner in te laten stemmen met premissen waaruit de gewenste
conclusie volgt. Als we als premissen proposities nemen die zelfevident
zijn, zal de gesprekspartner acuut bereid zijn ermee in te stemmen, zonder
een nader bewijs te eisen. Deze zelfevidente proposities zijn wat Boëthius
‘maximale proposities’ noemt. Ze corresponderen met het aspect van de
reden van Aristoteles’ loci, al zijn ze bij Boëthius meer gesystematiseerd en
vormen ze een homogenere groep.
Boëthius’ maximale proposities fungeren als generalisaties en de te bewijzen
proposities zijn instanties van deze generalisaties. 20 Een voorbeeld.
Stel dat er wordt gediscussieerd over de vraag of een jaloerse man wijs is.
Eén van de maximale proposities luidt: ‘Dingen waarvan de definitie verschillend
zijn zijn zelf ook verschillend’. Toegepast op dit geval geeft dit:
‘Als de definitie van jaloerse man en wijze man verschillend zijn, zijn ook
jaloerse man en wijze man zelf verschillend’. De vrager heeft nu de structuur
van zijn argumentatie en gaat als volgt te werk: hij laat de antwoorder
instemmen met de maximale propositie (wat zal lukken omdat de maximale
propositie een zelf-evidente propositie is) en met de definities van jaloerse
man en wijze man. Nu zal de antwoorder ook moeten instemmen met de
gewenste conclusie dat een jaloerse man niet wijs is.
Het is belangrijk om te zien dat deze argumentatie niet een argumentatie
is die zuiver op grond van de vorm geldig is en dus geen syllogisme in de
strikte zin van het woord is. 21 De argumentatie zou wel makkelijk in de
vorm van een echt syllogisme in te passen zijn:
(1) Geen wijze man wordt gekweld door de goede dingen van anderen
Elke jaloerse man wordt gekweld door de goede dingen van anderen
Dus is geen enkele jaloerse man wijs.
18
Zie voor het onderscheiden bijvoorbeeld Boëthius, De differentiis topicis [Migne],
1181C-1182C.
19
Ik volg in deze interpretatie Eleonore Stump in Boëthius, De topicis differentiis
[Stump], pp. 181-182.
20
Ook hierin volg ik Stump in Boëthius, De topicis differentiis [Stump], pp. 187-189.
21
Boëthius zelf hanteert de term ‘syllogisme’ in ruimere betekenis en zou deze argumentatie
wel een syllogisme noemen. Zie Stumps commentaar in Boëthius, De topicis
differentiis [Stump], pp. 110-111, n. 5.