De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

112 Hoofdstuk 6. Commentaar op tractaat 9
alle individuen apart af te gaan. Aristoteles vervolgt dat het onderzoek dan
doeltreffender en in minder stappen gaat (Aristoteles, Topica, 109b14-15).
Nadat de groep in soorten is verdeeld moeten de soorten weer worden onderverdeeld
in subsoorten en moeten de subsoorten weer worden onderzocht.
Het is hoogst waarschijnlijk deze passage, waarop Caesarius hier doelt. De
passage verwoordt, hoewel in een andere context, inderdaad hetzelfde idee.
p. 79, r. 35, citius. Caesarius voegt nog toe dat deze werkwijze niet
alleen gemakkelijker is, maar ook sneller en doeltreffender.
p. 79, r. 35, divisio. Caesarius neemt de indeling van de differentiae
in de drie subgroepen letterlijk over van Boëthius: DDT 1186D6-10: “Het
is noodzakelijk dat alle loci, dat wil zeggen differentiae van de maximale
proposities, of worden gehaald uit de termen die in de vraag geplaatst zijn,
namelijk het predicaat en het subject, of van buiten worden genomen, of
zich in het midden bevinden tussen deze [vorige twee]”. (Omnes igitur loci,
id est maximarum differentiae propositionum, aut ab his ducantur necesse
est terminis qui in quaestione sunt positi, praedicato scilicet atque subjecto,
aut extrinsecus assumantur, aut horum medii qui inter utrosque versantur.)
De eerste groep noemen we intrinsieke, de tweede extrinsieke en de derde
intermediaire loci. Hij bespreekt de intrinsieke loci in hoofdstuk 8 tot en
met 13, de extrinsieke in 14 tot en met 21 en de intermediaire in 22 en 23.
In de rest van het hoofdstuk legt Caesarius aan de hand van een voorbeeld
uitgebreid uit wat hij bedoelt met ‘worden gehaald uit die termen,
dat wil zeggen krijgen hun naam uit die termen, die in de vraag geplaatst
zijn’ (ab his ducuntur terminis, hoc est, nomen accipiunt, qui in quaestione
positi sunt).
p. 80, r. 2, ab altero illorum. Caesarius benadrukt eerst dat hij als hij
spreekt over ‘uit die termen die in de vraag geplaatst zijn’ bedoelt ‘uit één
van beide van deze termen’ (ab altero illorum). In een vraag, zo legt hij
uit, zijn er namelijk twee termen, het subject en het predicaat, en naar één
van deze wordt de differentia genoemd. Caesarius behandelt als voorbeeld
de vraag of een mossel een dier is. Hierin zijn er twee termen: ‘mossel’
en ‘dier’. ‘Mossel’ is het subject en ‘dier’ is het predicaat en de vraag
is of ‘dier’ mag worden geprediceerd over ‘mossel’. Dus moet een derde
term worden gevonden die deze twee termen verbindt (connectat) en die
bevestigt dat een mossel inderdaad een dier is. Deze derde term wordt
vanwege deze functie ook wel ‘middenterm’ of ‘middel’ (medium), reden
(ratio) of argument genoemd. Deze term verhoudt zich tot één van beide
andere termen als definitie of als gedefinieerde of als geslacht, geheel, oorzaak
of op een andere manier. Caesarius neemt als derde term ‘bezielde substantie
die in staat is waar te nemen’ (substantia animata sensibilis). Deze term
verhoudt zich namelijk tot het predicaat ‘dier’ als zijn definitie. Nu hebben